L
luc.van
Guest
Toen ik vanmorgen een berichtje wilde plaatsen over het poppentheater, ging het vingertje van mijn vrouw richting haar rechterslaap. Ze vroeg zich af of die grote mens nu plots kinds was geworden. In haar ogen zijn poppenspelers enkel actieve babysitters.
Nochtans probeer ik haar, en nogal wat gelijkgezinden langs deze weg te overtuigen dat het poppenspel oorspronkelijk helemaal niet voor kinderen was, en doorheen de geschiedenis een aanzienlijke religieuze, politieke en sociale invloed heeft gehad. Zoals in Tsjechië nog steeds het geval is, is poppenspel een variante op bijvoorbeeld toneel, zang, muziek, een volwaardig medium waardoor kunstenaars een publiek wilden amuseren, propaganda voeren, ideeen verkondigen. Immers poppenfiguren van over de hele wereld hebben reeds eeuwen geleden de vitaliteit en de kunstzin van het poppenspel bewezen. Namen als Pulcinella, Jean Pottage, Signor Macaroni, Petruschka, Guignol, Jan Klaassen en Tijl Uilenspiegel-een greep uit de onvergetelijke helden van het poppentheater-zijn tot de traditie gaan behoren. Deze helden vormen de ruggegraat waarop, voor altijd, het poppentheater zal blijven steunen.
Poppen zullen wel bijna zo oud zijn als mensen, wanneer men bedenkt dat de Indiers elf eeuwen voor onze tijdrekening de zielen van hun overledenen opriepen via poppen, en dat ook de Egyptenaren beweegbare beeldjes in hun tempels hadden staan. Het gaat hier wel om mobiele poppen met religieus karakter. Ook bij de Grieken bestonden beelden van goden die op ingenieuze manier hoofd en armen konden bewegen en aldus het tijdstip aangaven waarop het orakel moest worden geraadpleegd. De beschaving die in de vierde eeuw voor Christus rond de Middellandse Zee was gevestigd amuseerden zich ook reeds met beweegbare poppen. Zo is van de rijke Grieken bekend dat zij hun maaltijden lieten opluisteren met poppenspel. Het wordt verder waarschijnlijk geacht dat de Romeinse veroveraars poppen als ontspanning op hun tochten meenamen. In Centraal-en Westeuropa was poppenspel een uitstekend instrument voor religieuze instructie. Poppenspel was de zichtbare bijbel van de analfabete gelovigen. De Franse term marionet is dan ook afgeleid van Marie, de heilige maagd. Vanaf de middeleeuwen verspreidde het poppentheater zich vanuit Frankrijk en Spanje over heel Europa. De poppenspelers, graag gezien op marktplaatsen en in herbergen werden één van de eerste professionele figuren in de amusementswereld. Hoewel geliefd bij het volk, ondervonden deze poppentheaters nu en dan tegenstand van het geestelijk en wereldlijk gezag. Het poppenspel was dan verboden, dan weer toegelaten.
Het proces dat in 1601 in het Vlaamse dorp Eppegem werd gehouden tegen Jaspar Cobbeniers en zijn vrouw Elisabeth Lauwers was zeker niet uniek. Hun poppen Sint Pieter, Sint Pauwel, een minderbroeder en de duivel belandden op de brandstapel. Zij werden omwille van hun poppenspelvertoning voor de vierschaar gedaagd en zoals nog vele andere poppenspelers beschuldigd van toverij, laster en zeer scandaleuze spelen. In de periode dat het de Rederijkers verboden werd toneel te spelen werden mensen door poppen vervangen en ging het poppentheater een lange bloeitijd tegenmoet. In de 18 en 19de eeuw ontstonden overal in Europa, maar vooral in Bohemen, Moravie, Vlaanderen, en het hertogdom Brabant, vele kleine poppentheaters. Rond de eeuwwisseling waren vooral de poppentheaters van Praag, Brussel, Antwerpen, Pilsen, Gent, Brno,Mechelen, Ostrava, met elk een eigen traditie, bijzonder actief. Dit folkloristisch poppenspel begon echter langzamerhand te stagneren. Met de opkomst van de radio en de cinema, en later de TV kreeg het poppenspel de genadeslag. In Vlaanderen, werd van overheidswege, niets gedaan om dit medium overeind te houden, terwijl het in Rusland en in Tsjechië nooit een danig verval kende. Het is er blijven bloeien en vertegenwoordigt momenteel zo wat het beste wat er aan poppentheater in deze wereld te vinden is. De Praagse universiteit bezit de enige poppentheaterfaculteit in de wereld, en hoewel onder het streng communistisch regime de traditionele helden als Petruschka, Kasparec en Vasilika om politieke redenen niet meer mochten spelen, leefden ze endemisch voort bij de liefhebbers van dit medium.
In het Verre Oosten, in streken waar de oudste culturen ontstonden, in China, Indonesiê, Japan is het poppentheater nog steeds een kunstvorm evenwaardig aan alle andere. Hier werkt men veel met schaduwpoppen, die trouwens een product zijn van de Oosterse cultuur. In ontwikkelingslanden als Ghana, India, enz wordt poppentheater zelfs gebruikt als middel voor de ontwikkeling van het volk. Poppenspelers verspreiden er de leuzen ivm sociale hygiene, zij voeren acties voor geboortebeperking enz. Voor de gewone man gaat er van het poppentheater een bepaald gezag uit, en de actie ervan slaat dieper in dan alle andere.
Het poppentheater op wereldvlak is dus een erg verscheiden terrein met voor elke cultuur, elke streek, typische kenmerken en typische problemen... Had dit artikel alleen de bedoeling om een stukje folklore in herinnering te brengen, het zou misschien ook nuttig zijn om met de hulp van Tsjechische forumleden een inventaris op te maken, van wat Tsjechië nog te bieden heeft-anno 2004- aan poppentheaters. Het zou voor een stuk kunnen bijdragen aan de herwaarding van het poppentheater, en de vooroordelen wegwerken die volwassenen nog steeds hebben tov van het poppentheater.
Nochtans probeer ik haar, en nogal wat gelijkgezinden langs deze weg te overtuigen dat het poppenspel oorspronkelijk helemaal niet voor kinderen was, en doorheen de geschiedenis een aanzienlijke religieuze, politieke en sociale invloed heeft gehad. Zoals in Tsjechië nog steeds het geval is, is poppenspel een variante op bijvoorbeeld toneel, zang, muziek, een volwaardig medium waardoor kunstenaars een publiek wilden amuseren, propaganda voeren, ideeen verkondigen. Immers poppenfiguren van over de hele wereld hebben reeds eeuwen geleden de vitaliteit en de kunstzin van het poppenspel bewezen. Namen als Pulcinella, Jean Pottage, Signor Macaroni, Petruschka, Guignol, Jan Klaassen en Tijl Uilenspiegel-een greep uit de onvergetelijke helden van het poppentheater-zijn tot de traditie gaan behoren. Deze helden vormen de ruggegraat waarop, voor altijd, het poppentheater zal blijven steunen.
Poppen zullen wel bijna zo oud zijn als mensen, wanneer men bedenkt dat de Indiers elf eeuwen voor onze tijdrekening de zielen van hun overledenen opriepen via poppen, en dat ook de Egyptenaren beweegbare beeldjes in hun tempels hadden staan. Het gaat hier wel om mobiele poppen met religieus karakter. Ook bij de Grieken bestonden beelden van goden die op ingenieuze manier hoofd en armen konden bewegen en aldus het tijdstip aangaven waarop het orakel moest worden geraadpleegd. De beschaving die in de vierde eeuw voor Christus rond de Middellandse Zee was gevestigd amuseerden zich ook reeds met beweegbare poppen. Zo is van de rijke Grieken bekend dat zij hun maaltijden lieten opluisteren met poppenspel. Het wordt verder waarschijnlijk geacht dat de Romeinse veroveraars poppen als ontspanning op hun tochten meenamen. In Centraal-en Westeuropa was poppenspel een uitstekend instrument voor religieuze instructie. Poppenspel was de zichtbare bijbel van de analfabete gelovigen. De Franse term marionet is dan ook afgeleid van Marie, de heilige maagd. Vanaf de middeleeuwen verspreidde het poppentheater zich vanuit Frankrijk en Spanje over heel Europa. De poppenspelers, graag gezien op marktplaatsen en in herbergen werden één van de eerste professionele figuren in de amusementswereld. Hoewel geliefd bij het volk, ondervonden deze poppentheaters nu en dan tegenstand van het geestelijk en wereldlijk gezag. Het poppenspel was dan verboden, dan weer toegelaten.
Het proces dat in 1601 in het Vlaamse dorp Eppegem werd gehouden tegen Jaspar Cobbeniers en zijn vrouw Elisabeth Lauwers was zeker niet uniek. Hun poppen Sint Pieter, Sint Pauwel, een minderbroeder en de duivel belandden op de brandstapel. Zij werden omwille van hun poppenspelvertoning voor de vierschaar gedaagd en zoals nog vele andere poppenspelers beschuldigd van toverij, laster en zeer scandaleuze spelen. In de periode dat het de Rederijkers verboden werd toneel te spelen werden mensen door poppen vervangen en ging het poppentheater een lange bloeitijd tegenmoet. In de 18 en 19de eeuw ontstonden overal in Europa, maar vooral in Bohemen, Moravie, Vlaanderen, en het hertogdom Brabant, vele kleine poppentheaters. Rond de eeuwwisseling waren vooral de poppentheaters van Praag, Brussel, Antwerpen, Pilsen, Gent, Brno,Mechelen, Ostrava, met elk een eigen traditie, bijzonder actief. Dit folkloristisch poppenspel begon echter langzamerhand te stagneren. Met de opkomst van de radio en de cinema, en later de TV kreeg het poppenspel de genadeslag. In Vlaanderen, werd van overheidswege, niets gedaan om dit medium overeind te houden, terwijl het in Rusland en in Tsjechië nooit een danig verval kende. Het is er blijven bloeien en vertegenwoordigt momenteel zo wat het beste wat er aan poppentheater in deze wereld te vinden is. De Praagse universiteit bezit de enige poppentheaterfaculteit in de wereld, en hoewel onder het streng communistisch regime de traditionele helden als Petruschka, Kasparec en Vasilika om politieke redenen niet meer mochten spelen, leefden ze endemisch voort bij de liefhebbers van dit medium.
In het Verre Oosten, in streken waar de oudste culturen ontstonden, in China, Indonesiê, Japan is het poppentheater nog steeds een kunstvorm evenwaardig aan alle andere. Hier werkt men veel met schaduwpoppen, die trouwens een product zijn van de Oosterse cultuur. In ontwikkelingslanden als Ghana, India, enz wordt poppentheater zelfs gebruikt als middel voor de ontwikkeling van het volk. Poppenspelers verspreiden er de leuzen ivm sociale hygiene, zij voeren acties voor geboortebeperking enz. Voor de gewone man gaat er van het poppentheater een bepaald gezag uit, en de actie ervan slaat dieper in dan alle andere.
Het poppentheater op wereldvlak is dus een erg verscheiden terrein met voor elke cultuur, elke streek, typische kenmerken en typische problemen... Had dit artikel alleen de bedoeling om een stukje folklore in herinnering te brengen, het zou misschien ook nuttig zijn om met de hulp van Tsjechische forumleden een inventaris op te maken, van wat Tsjechië nog te bieden heeft-anno 2004- aan poppentheaters. Het zou voor een stuk kunnen bijdragen aan de herwaarding van het poppentheater, en de vooroordelen wegwerken die volwassenen nog steeds hebben tov van het poppentheater.
