Vertaling poddanství en nevolnictví

[pepo]

Ik ben samen met Jeannne of Pelhrimov bezig een stukje over de stad Pelhřimov van het Tsjechisch naar het Nederlands te vertalen en wij zijn hierbij een zin tegengekomen die ons een beetje dwars zit:

občané svou obec vykoupili z poddanství.
vertaald als:
inwoners hun dorp loskochten uit onderdanigheid.

Het gaat hier om het woord onderdanigheid, dat in deze context niet lekker in mijn oren klinkt. En de horigheid, een synoniem, dat je ook op internet vindt, klinkt niet bepaald beter. Weet iemand hoe poddanství moet worden vertaald en als je dat wel weet, weet je ongetwijfeld ook, hoe je nevolnictví/nevolník in het Nederlands zegt.
Wie helpt ons?

 

[Pelhřimov]

Even voor de volledigheid, het gaat dus om deze zin:
Významným pro město byl rok 1572, kdy občané svou obec vykoupili z poddanství.

Maar deze vertaling loopt niet erg lekker:
Belangrijk voor de stad was het jaar 1572, wanneer de inwoners hun dorp loskochten uit onderdanigheid.

Alvast bedankt namens Pepo en Jeanne

 

[dieter]

En voor 1572 was het - waarschijnlijk - horig aan een vorst met belastingplicht etc. Horig is in dit verband een normaal woord.

[Ferdinand I van Habsburg probeerde in die tijd het verzet van de Boheemse adel en de burgerij te breken, die politieke invloed probeerden te krijgen, wat hem in 1547 lukt (1575 wordt dan wel voor de Boheemse landen de vrijheid van godsdienst geregeld).]

Probeer iets meer van de achtergronden te geven, dan wil ik nog eens verder zoeken. Taalkundig kan ik jullie natuurlijk niet verder helpen, maar in mijn woordenboek vind ik voor poddaný woorden als onderdanig, horig en zelfs lijfeigen (van lijfeigenschap).

Voor nevolnický geeft mijn woordenboek ook lijfeigen en horig.

 

[dieter]

Aanvulling: tussen horigheid en lijfeigenschap is een gradueel verschil dat wel bepalend is:
horigheid houdt in dat je onvrij bent en bij de grond van je heer hoort,
lijfeigen is nog wat erger: onvrij op grond van een persoonlijke binding aan de heer.
Het eerste lijkt iets meer op onderdaan, het tweede op slaaf.

Een heel dorp/stad zal meestal geen lijfeigen zijn geweest maar wel horig. Dus als je iets meer va de voorliggende tekst kunt geven zal ik nog wat boeken naslaan.

 

[pepo]

maar in mijn woordenboek vind ik voor poddaný woorden als onderdanig, horig en zelfs lijfeigen

Ik heb net gegoogeld met horig, horihgeid, de woorden die ik ook al in mijn woordenboeken las, en dat is toch iets anders, dan onderdanigheid; in dat geval kwam ik niet verder, googelend, dan onderdanigheid in sex en geloof.
Ik ben nu na het lezen van een paar leuke artikelen op internet overtuigd, dat horigheid de juiste vertaling is voor poddanství. Nevolnictví laat ik deze keer even schieten, is voor onze vertaling niet nodig. Ik was even nieuwsgierig.

Dieter, bedankt voor de belangstelling en aangeboden hulp.
Poddanstvi is op de tsjechische sites aardig uitgelegd. Trouwens, in mijn schooltijd was er veel aandacht aan voorlichting over deze ondrudrukkinsvorm besteed, iedereen wist toen verplicht, wat bijvoorbeeld desátky betekent. Desátky is een tiende deel van de opbrengst van de horigen, dat aan de landeigenaar en machthebber moest worden afgestaan.

 

[Pelhřimov]

...Een heel dorp/stad zal meestal geen lijfeigen zijn geweest maar wel horig. Dus als je iets meer van de voorliggende tekst kunt geven zal ik nog wat boeken naslaan...

Dieter,
Hierbij de volledige tekst voor de nieuwsbrief van de Stichting Vriendschapsband Waddinxveen-Pelhrimov, waar ik bestuurslid van ben. Maar de desbetreffende zin vonden Pepo en ik niet echt lekker te vertalen, vandaar onze vraag.

Jeanne

De geschiedenis van de stad Pelhrimov in het kort:
První zmínky o osadě na území dnešního Pelhřimova spadají již do 12. století, i když, jak praví pověst, město založil v letech 1225 – 1226 pražský biskup Pelegrin (jehož jméno město dodnes nese).
Rozvoj obce v následujícím období pak je přímo spjat s těžbou stříbra v okolí vrchu Křemešníka.

Významným pro město byl rok 1572, kdy občané svou obec vykoupili z poddanství.

Roku 1596 pak rakouský císař Rudolf II. Habsburský, veliký obdivovatel Čech, povýšil Pelhřimov na město královské.

Dnešní Pelhřimov, nazývaný díky své poloze na okraji Českomoravské Vysočiny „Branou Vysočiny“ (a v poslední době díky tradici festivalů rekordů a kuriozit také „Městem rekordů“), má 16.674 obyvatel, je součástí kraje Vysočina

a v rámci poslední reformy veřejné správy České republiky se stal obcí s tzv. rozšířenou působností, kdy vedle vlastních úkolů obce vůči svým občanům vykonává jako službu státu v tzv. přenesené působnosti státní správu pro dalších 70 svobodných obcí a měst.

Samotné město Pelhřimov pak je rozděleno na 27 částí = město a 26 tzv. místních částí.
Město Pelhřimov vlastní cca 2000 ha lesů, k jejichž správě založilo Městskou správu lesů s.r.o., vlastní hotel na vrchu Křemešník, který provozuje firma Hotel Křemešník s.r.o., provozuje dům s pečovatelskou službou a připravuje výstavbu domova důchodců, zřizuje Kulturní zařízení města Pelhřimova, v rámci nichž je mj. provozováno divadlo, kino a veřejná knihovna a kulturní dům, Technické služby města Pelhřimova, které mj. provozují veřejná sportoviště, dále zřizuje 4 základní školy, 5 předškolních zařízení (tzv. mateřské školy), jednu školní jídelnu, zvláštní školy, základní uměleckou školu a zařízení pro volný čas dětí a mládeže (tzv. Dům dětí a mládeže).

vertaling door Pepo:
De eerste meldingen over bewoning in het hedendaagse Pelhřimov gaan terug naar de 12e eeuw, hoewel, zo luidt de legende, de stad zou gesticht zijn in 1225-1226 door de Praagse bisschop Pelegrin (de hedendaagse stad draagt nu nog steeds zijn naam).
De ontwikkeling van de stad in de daarop volgende periode is direct gebonden met de winning van zilver in de omgeving van de Křemešník heuvel.

Belangrijk voor de stad was het jaar 1572, wanneer de inwoners hun dorp loskochten uit onderdanigheid.

In het jaar 1596 heeft de Oostenrijkse keizer Rudolf II van Habsburg, de grote bewonderaar van Tsjechie, bevorderde Pelhřimov in een koningklijke stad.

Het hedendaagse Pelhřimov wordt, dankzij de ligging aan de rand van de hoogvlakte Českomoravská Vysočina / het Tsjechisch-Moravisch Hooglanden ook wel de „Poort naar de Hooglanden" (en laatste tijd ,dankzij tradities van records, festivals en curiositeiten ook wel „Stad van de Recorden“) genoemd, heeft 16.674 inwoners en maakt deel uit van het gewest Vysočina.

In het kader van de laatste bestuurlijke hervormingen van de Tsjechische Republiek is Pelhřimov de zgn. gemeente met uitgebreid werkgebied, want naast de zorg voor eigen inwoners vormt de gemeente Pelhřimov ook de staatbestuurlijke schakel voor 70 andere vrije dorpen en steden.

De stad Pelhřimov zelf is ingedeeld in 27 delen - de stad zelf en 26 zgn locale delen.
De stad Pelhřimov bezit ongeveer 2000 hectare bos, waarvoor de Gemeentelijke bosbeheer b.v. is opgericht, heeft een hotel op de Křemešník heuvel, welke wordt beheerd door firma Hotel Křemešník b.v., een verpleegtehuis en bereidt de bouw voor van een bejaardentehuis, ontwikkelt de Culturele instelling van de stad Pelhřimov, waaronder het theater, de bioscoop, de openbare bibliotheek en het cultureel centrum vallen.

Verder heeft Pelhřimov een gemeentelijke Technische Dienst, welke o.a. betrokken is bij het beheren van de openbare sportvelden, 4 basisscholen, 5 kleuterscholen, een school-eetzaal, een bijzonder onderwijs instelling, een kunstschool, en een huis waar de jeugd de vrije tijd kan doorbrengen (Het Jeugd huis).

 

[Pelhřimov]

En ik ben net als Pepo toch wel nieuwsgierig naar de achtergrond van deze geschiedenis

 

[vlad]

Pepo, uit mijn toenmalige rechtsgeschiedenislessen denk ik ook aan heerlijkheid, dus een gebied, waarin een heer volgens eigen rechtsregels mag handelen, en dus heerlijke rechten heeft (recht van rechtspraak, wetgeving, bestuur, innen van belastingen, jachtrecht, visrecht, kaprecht, maairecht, en vul maar verder in).

 

[Pelhřimov]

Ik maak er van: dat zij zich vrijkochten van de horigheid.
Om alles letterlijk te vertalen is geen doen.
Als de strekking van het verhaal maar klopt, dan is het goed.

Bedankt allemaal voor het meedenken en Pepo uiteraard voor de hulp bij het vertalen

groetjes

Jeanne

 

[vlad]

En om volledig te zijn, nevolnictví kan, denk ik, het best vertaald worden met lijfeigenschap, die onder verschillende vormen bestond, in dit geval dus met betrekking tot grondgebondenheid, in Tsjechie in 1781 door keizer Jozef II afgeschaft.

 

[dieter]

Als je meer wilt weten over de achtergrond van die geschiedenis moet je iets meer weten over van wie Pelhrimov in die tijd was, ik zag dat het is gesticht door een Praagse bisschop met dezelfde naam en de Praagse bisschoppen bleven eigenaar tot 1415 daarna was het tijdens de Hussietische oorlogen eigendaom van de Hussieten/Taboristen uit het nabijgelegen Tabor maar die waren in 1451 verslagen. Van wie ze in 1572 uit de horigheid vrijkochten heb ik zo snel niet kunnen herhalen. 1596 wordt het een koningsstad onder Rudolf de 2e van Habsburg.
Er is een monochrafie over de plaats geschreven door de Tsjechische historicus Josef Dobiáš (1888 - 1972) die les gaf aan de karels Universiteit en die uit Pelhrimov stamde, maar ik betwijfel dat dat anders dan Tsjechisch en antiquaries te krijgen is.
Op de site van de stad zelf - http://www.mupe.cz/ - zag ik een klein stuk over de geschiedenis door Dr. M. Kvášová die zal het zeker weten en vast het boek van Dobiáš hebben.
Zelf heb ik niet meer dan een geschiedkundige beschrijving van de plaats in het boek Klíc k nasim mestum (excuus voor niet gebruik van de juiste vocale tekens op c, s, e en u) uit 1979 van Liska/Mucha, in het Tsjechisch en daar heb ik het gevraagde jaartal ook niet uit kunnen halen (ik wil het best even scannen en mailen).

Groet!

 

[Pelhřimov]

Dieter, het verhaaltje in het Tsjechisch is geschreven door onze Tsjechische partner van de Stedenband Waddinxveen-Pelhrimov. Onze tolk, zelf ook geboren in Pelhrimov, is echter voor langere tijd op vakantie, dus was Pepo zo vriendelijk om mij te helpen met de vertaling voor onze nieuwsbrief naar onze donateurs toe.
Maar als het voor jou niet te veel moeite is om het verhaal te scannen dan mag je het me wel sturen, (pelhrimov@tiscali.nl) want dat lijkt me wel interessant.

Alvast bedankt

Jeanne

 

[dieter]

Komt eraan, ik heb ook nog wat oude stadszegels (vast aardig als illustratie voor de nieuwsbrief). Het door jou gebruikte wapenschild gaat al heel ver terug tot 1395.

 

[dieter]

Je ziet in de stadspoort de pelgrim staan, met pelgrimsstok (stadsnaam stamt vanpelgrim, zie verder het Latijnse opschrift).

 

[pepo]

Pragtig, magtig!

Dank je, Dieter!

 

[Pelhřimov]

Bedankt Dieter, deze ga ik zeker voor de nieuwsbrief gebruiken als illustratie bij het verhaaltje.

Ik heb je mailtje ook ontvangen.

groetjes

Jeanne