Ad Verschoor
Donateur
Madeliefjes
De Tsjechische nieuwe golf of nová ulna leverde eind jaren zestig experimentele, poëtisch-realistische cinema en een 'nieuwe golf' filmmakers op. Cineasten als Jiří Menzel, Miloš Forman en Věra Chytilová. Die laatste bleef na het neerslaan van de Praagse Lente in haar land, ook al werd haar anarchistische meesterwerk MADELIEFJES in de ban geslagen.
“Deze film is opgedragen aan al diegenen die zich alleen opwinden over een vertrapte salade”, lezen we in een tekst aan het einde van Věra Chytilová's (voor een nieuwe dvd-release digitaal gerestaureerde) MADELIEFJES (aka Daisies of Sedmikrásky) terwijl we luchtbeelden van een stad vernietigd door bombardementen zien, begeleid door het geluid van schoten. Met die veroordeling van oorlog en militair geweld toonde de Tsjechische cineast zich vooruitziend. In 1966 moest de Russische inval nog plaatsvinden en was ze zelf nog niet gemuilkorfd omwille van een film die "onvoldoende respectvol omsprong met voedsel".
Dat was alleszins de officiële reden waarom deze speelse film over twee verveelde meisjes die de boel op stelten zetten in de ban werd geslagen. De vele scènes waarin met eten wordt gesmeten en voedsel wordt opgeschrokt zouden schandelijk zijn. Maar eigenlijk werd deze met geld van de staatsfilmstudio gefinancierde film geviseerd omdat in het verhaal van de rebelse Madeliefjes veel onderhuidse kritiek op het regime en de gezagsdragers verscholen zat. Ook de feministische boodschap, over het onderdrukkende karakter van het patriarchaat, werd als schokkend ervaren.
MADELIEFJES is dan ook een messcherpe anarchistische satire waarin twee vrouwen de wereld heroveren op de mannen. In wat ongetwijfeld een van de meest subversieve films van de nová ulna is, viseert Věra Chytilová (1929-2014) zowel het onderdrukkende, totalitaire regime als seksisme en mannelijk chauvinisme. Ze toont hoe repressie en vervreemding hand in hand gaan door de indoctrinatie bloot te leggen. “Als we hard werken, zullen we gelukkige en goede mensen worden”, kregen de protagonisten voorgeschoteld. Alleen komen ze tot een pijnlijke vaststelling: “Niemand begrijpt iets. Niemand begrijpt ons.”
Het zet de twee verveelde meisjes van zeventien, allebei Marie geheten, aan om over te gaan tot speels vandalisme en alles in vraag stellen. Wanneer ze samen in bikini aan het zwembad zitten, beslissen ze dat ze hun gedrag gaan spiegelen aan een wereld die verrot is en zich verder niets gaan aantrekken van zinloze conventies. Er moet iets gebeuren, stellen ze, want "kan je het ruiken, hoe vluchtig het leven is?" En als de wereld slecht is, mogen zij ook slecht zijn, vinden ze.
Marie en Marie starten een spelletje waarbij ze de seksuele verwachtingen van oudere mannen eerst prikkelen en dan frustreren (om ze via een trein weg te loodsen). Of ze steken slingers in brand, knippen fallusvormige augurken door. De kinderlijke rebellen worden uit een nachtclub gezet, maar dat stimuleert hen enkel om tijdens een banket alle remmen los te laten en een orgie van verspilling en verwoesting op gang te brengen. Een meer dan nadrukkelijke verwijzing naar de consumptiemaatschappij, gekoppeld aan vormexperimenten met kleurfilters, een springerige montage en een chaotische beeldvoering.
De combinatie van een subversieve filmstijl met een kritische onderstroom en een flinke portie absurde humor zorgde ervoor dat MADELIEFJES insloeg als een bom. Reeds voor de Russische inval in 1968 leverde dat Chytilová een werkverbod op dat zou blijven gelden tot 1975. MADELIEFJES zelf werd verboden, om in de Praagse lente (1967) even vertoond te worden. In 1968 ging het vertoningsverbod opnieuw in. Om aan de slag te blijven moest Chytilová onder de naam van haar man, Jaroslav Kučera, commercials inblikken. Wat ze met een duivels plezier deed.
Terwijl landgenoten als Miloš Forman, Ivan Passer en Jan Němec emigreerden, bleef Chytilová in haar vaderland wonen. Na protestacties (toen haar een uitreisvisum werd geweigerd om MADELIEFJES in de VS voor te stellen) en een persoonlijk pleidooi bij de autoriteiten, mocht ze vanaf 1975 weer als regisseur werken. Ze kreeg ook een job als docent aan het FAMU in Praag, de filmschool waar ze zelf gestudeerd had. Chytilová draaide nog een aantal steevast moreel geladen en experimentele fictiefilms (Kalamita, Vlci bouda, Dedictví aneb Kurvahosigutntag), maar vooral ook een flink aantal documentaires (Praha - neklidné srdce Evropy, T.G.M. - osvoboditel, Pátrání po Ester).
Een van die documentaires, Chytilová Versus Forman (1982), is bijzonder beklijvend. Deze ontmoeting van de landgenoten en collega-filmmakers is een liefdevolle intellectuele botsing. “Niemand denkt via film”, repliceert Miloš Forman wanneer Chytilová stelt: “Auteurcinema staat voor denken via film.” De prikkelende documentaire is terug te vinden op de blu-rayuitgave van Ragtime (Arte Editions), de geflopte maar ijzersterke E.L. Doctorow-adaptatie die Forman draaide vlak na zijn hits One Flew Over the Cuckoo's Nest en Hair. “Wanneer je dingen vanuit een andere hoek bekijkt, krijgen ze een poëtische bijklank”, zegt Forman aan Chytilová. Laat dat nu net zijn waar beide filmmakers in uitblonken.
Bron: filmmagie.be