Ad Verschoor
Donateur
Niet iedereen is zomaar een Galileo
Geplaatst door Leon Korteweg
In Praag leest voorzitter Leoš Kyša van de Tsjechische Skeptische Club “Sisyfos” de inbox. Net als zijn Nederlandse collega’s van Stichting Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij, krijgt men in Bohemen en Moravië veel fantastische verhalen van allerlei mensen met bizarre beweringen, die men vaak ‘paranormaal’ noemt. Dat is niet erg; skeptici zijn juist gespecialiseerd in het onderzoeken van uitzonderlijke claims en moedigen mensen zelfs met grote geldprijzen aan om te wetenschappelijk bewijzen dat ze gelijk hebben. En laat nou precies de Tsjechische Skeptici de grootste prijs van Europa aanbieden (4:42).
Je zou dan misschien verwachten dat skeptici aan de lopende band de wildste ideeën aan het toetsen zijn. Maar soms is het erg moeilijk om eerst in goed overleg met de claim-maker een test op te zetten en het eens te worden over een protocol. In 2004 daagden bijvoorbeeld Nederlandse homeopaten Minister Hoogervorst van Volksgezondheid, die homeopathie ‘gewoon water’ noemde, uit om een overdosis te nemen; toen Skepsis die uitdaging namens de minister wilde aannemen, zagen de hoogmoedige homeopaten er al snel van af. Vaak komt men niet eens zo ver om vast te stellen wat de bewering nou eigenlijk precies is.
De Galileo-drogreden
Maar terug naar onze maillezende Tsjechische skepticus. Noot vooraf: Jan Hus was een 15e-eeuwse Tsjechische protestantse leider die na een onderdrukte opstand door de katholieke kerk werd geëxecuteerd. Leoš Kyša:
“Het lijkt wel een ziekte: “Ik heb je de waarheid geschreven, dus ik hoop dat ik niet zal eindigen zoals meester Jan Hus” of “Ik weet dat je bang bent voor de waarheid” of “Ik weet dat de waarheid moeilijk te aanvaarden is”.
Nee serieus, is er een diagnose voor dit fenomeen? Iedereen met een toetsenbord denkt echt dat er één of andere geheime waarheid is, waar de media bang voor zijn, maar uitgerekend zij hebben het ontdekt en wanneer zij erover schrijven, zullen ze worden opgepakt? Man, man, man…
(Ik zit nu de mail van Sisyfos te lezen en moest even mijn frustratie kwijt…)
Ik moest lachen en vertelde hem dat wat hij hier omschrijft buiten Tsjechië ook wel bekendstaat als de Galileo Fallacy (Galileo-drogreden):
1. Galileo beweerde iets dat iedereen raar en verwerpelijk vond en is ervoor vervolgd, maar toch kreeg hij gelijk.
2. Wat ik beweer vinden veel mensen (waarschijnlijk) raar en verwerpelijk.
3. Misschien / dus word ik daarom net zo’n martelaar als Galileo: vervolgd maar later toch gelijk krijgen.
Wat maakt Galileo zo bijzonder?
In 1633 kreeg de Italiaanse wetenschapper Galileo Galilei huisarrest en een publicatieverbod opgelegd door de rooms-katholieke Kerk. Zijn heliocentrische ideeën, dat wil zeggen het concept dat de Zon in het midden van het zonnestelsel staat en de andere planeten zoals de Aarde eromheen draaien, in plaats van andersom (geocentrisme) zoals bijna iedereen geloofde, gingen destijds in tegen een letterlijke interpretatie van de Bijbel en werden derhalve in 1616 door het Vaticaan verboden als ketterij. Copernicus had dit al enkele decennia eerder voorgesteld, maar bij hem was het slechts een hypothese, hij had er geen bewijs voor. Galileo wel, omdat hij in 1609 één van de eerste telescopen had uitgevonden waarbij hij observaties kon maken die het idee bevestigden. Andere wetenschappers hebben het heliocentrische model daarna keer op keer bevestigd en de Kerk kon ze niet allemaal de mond snoeren. Pas in 1992 gaf paus Johannes Paulus II schoorvoetend toe dat Galileo gelijk had gehad en zijn veroordeling een fout was geweest.
Natuurlijk is het mogelijk dat iemand, net als Galileo of tal van andere wetenschappers door de geschiedenis heen, ineens een ontdekking doet die een wetenschappelijke revolutie en paradigmaverschuiving veroorzaakt. Dat gebeurt anno 2017, waarin vrij onderzoek in een groot deel van de wereld zeer op waarde wordt geschat, ongeacht de mogelijkheid dat het onze diepst gekoesterde overtuigingen misschien wel aan flarden schiet, zo vaak dat het ons bijna niet meer opvalt. Maar niet iedereen is zomaar een nieuwe Galileo. Je moet wel echt goed bewijs hebben voor je claim en daarbij is het gebruik van de wetenschappelijke methode (waarvan Galileo één van de pioniers was) van essentieel belang. Het feit dat de meeste mensen het nu (nog) oneens met je zijn en denken dat je belachelijke ideeën hebt, is geen bewijs dat je later nog wel gelijk zult krijgen. Eerst zien, dan geloven.
Jan Hus als Tsjechische volksheld
Het opvallende is dat in Tsjechië mensen met uitzonderlijke beweringen Galileo vervangen door Jan Hus, die tegenwoordig ook een soort nationale heldenstatus heeft. Ook hij werd vervolgd door de rooms-katholieke Kerk voor het verspreiden van ideeën die ingingen tegen de katholieke leer. Maar hij was geen wetenschapper zoals Galileo (die katholiek bleef); Hus was net als Luther en Calvijn een religieus hervormer. Vooral moderne atheïsten zien protestant avant la lettre Jan Hus als een soort pre-atheïst, maar dat is een misvatting. Het idee gaat dat, omdat de Tsjechen niet hun ‘eigen geloof’ mochten hebben, men daarom religie maar helemaal in de steek heeft gelaten; dit zou de reden zijn waarom Tsjechië vandaag de dag één van de minst religieuze landen ter wereld is. Dat is strijdig met de gegevens die erop wijzen dat de secularisering van Tsjechië grotendeels plaatsvond in de 20e eeuw en zelfs na de Koude Oorlog tot heden nog flink is gevorderd. We kunnen dit afdoen als een uitgevonden traditie: een fenomeen in het heden op anachronistische wijze ver terug in de geschiedenis traceren als rechtvaardiging voor het heden.
Bron: jalta.nl
Geplaatst door Leon Korteweg
In Praag leest voorzitter Leoš Kyša van de Tsjechische Skeptische Club “Sisyfos” de inbox. Net als zijn Nederlandse collega’s van Stichting Skepsis en de Vereniging tegen de Kwakzalverij, krijgt men in Bohemen en Moravië veel fantastische verhalen van allerlei mensen met bizarre beweringen, die men vaak ‘paranormaal’ noemt. Dat is niet erg; skeptici zijn juist gespecialiseerd in het onderzoeken van uitzonderlijke claims en moedigen mensen zelfs met grote geldprijzen aan om te wetenschappelijk bewijzen dat ze gelijk hebben. En laat nou precies de Tsjechische Skeptici de grootste prijs van Europa aanbieden (4:42).
Je zou dan misschien verwachten dat skeptici aan de lopende band de wildste ideeën aan het toetsen zijn. Maar soms is het erg moeilijk om eerst in goed overleg met de claim-maker een test op te zetten en het eens te worden over een protocol. In 2004 daagden bijvoorbeeld Nederlandse homeopaten Minister Hoogervorst van Volksgezondheid, die homeopathie ‘gewoon water’ noemde, uit om een overdosis te nemen; toen Skepsis die uitdaging namens de minister wilde aannemen, zagen de hoogmoedige homeopaten er al snel van af. Vaak komt men niet eens zo ver om vast te stellen wat de bewering nou eigenlijk precies is.
De Galileo-drogreden
Maar terug naar onze maillezende Tsjechische skepticus. Noot vooraf: Jan Hus was een 15e-eeuwse Tsjechische protestantse leider die na een onderdrukte opstand door de katholieke kerk werd geëxecuteerd. Leoš Kyša:
“Het lijkt wel een ziekte: “Ik heb je de waarheid geschreven, dus ik hoop dat ik niet zal eindigen zoals meester Jan Hus” of “Ik weet dat je bang bent voor de waarheid” of “Ik weet dat de waarheid moeilijk te aanvaarden is”.
Nee serieus, is er een diagnose voor dit fenomeen? Iedereen met een toetsenbord denkt echt dat er één of andere geheime waarheid is, waar de media bang voor zijn, maar uitgerekend zij hebben het ontdekt en wanneer zij erover schrijven, zullen ze worden opgepakt? Man, man, man…
(Ik zit nu de mail van Sisyfos te lezen en moest even mijn frustratie kwijt…)
Ik moest lachen en vertelde hem dat wat hij hier omschrijft buiten Tsjechië ook wel bekendstaat als de Galileo Fallacy (Galileo-drogreden):
1. Galileo beweerde iets dat iedereen raar en verwerpelijk vond en is ervoor vervolgd, maar toch kreeg hij gelijk.
2. Wat ik beweer vinden veel mensen (waarschijnlijk) raar en verwerpelijk.
3. Misschien / dus word ik daarom net zo’n martelaar als Galileo: vervolgd maar later toch gelijk krijgen.
Wat maakt Galileo zo bijzonder?
In 1633 kreeg de Italiaanse wetenschapper Galileo Galilei huisarrest en een publicatieverbod opgelegd door de rooms-katholieke Kerk. Zijn heliocentrische ideeën, dat wil zeggen het concept dat de Zon in het midden van het zonnestelsel staat en de andere planeten zoals de Aarde eromheen draaien, in plaats van andersom (geocentrisme) zoals bijna iedereen geloofde, gingen destijds in tegen een letterlijke interpretatie van de Bijbel en werden derhalve in 1616 door het Vaticaan verboden als ketterij. Copernicus had dit al enkele decennia eerder voorgesteld, maar bij hem was het slechts een hypothese, hij had er geen bewijs voor. Galileo wel, omdat hij in 1609 één van de eerste telescopen had uitgevonden waarbij hij observaties kon maken die het idee bevestigden. Andere wetenschappers hebben het heliocentrische model daarna keer op keer bevestigd en de Kerk kon ze niet allemaal de mond snoeren. Pas in 1992 gaf paus Johannes Paulus II schoorvoetend toe dat Galileo gelijk had gehad en zijn veroordeling een fout was geweest.
Natuurlijk is het mogelijk dat iemand, net als Galileo of tal van andere wetenschappers door de geschiedenis heen, ineens een ontdekking doet die een wetenschappelijke revolutie en paradigmaverschuiving veroorzaakt. Dat gebeurt anno 2017, waarin vrij onderzoek in een groot deel van de wereld zeer op waarde wordt geschat, ongeacht de mogelijkheid dat het onze diepst gekoesterde overtuigingen misschien wel aan flarden schiet, zo vaak dat het ons bijna niet meer opvalt. Maar niet iedereen is zomaar een nieuwe Galileo. Je moet wel echt goed bewijs hebben voor je claim en daarbij is het gebruik van de wetenschappelijke methode (waarvan Galileo één van de pioniers was) van essentieel belang. Het feit dat de meeste mensen het nu (nog) oneens met je zijn en denken dat je belachelijke ideeën hebt, is geen bewijs dat je later nog wel gelijk zult krijgen. Eerst zien, dan geloven.
Jan Hus als Tsjechische volksheld
Het opvallende is dat in Tsjechië mensen met uitzonderlijke beweringen Galileo vervangen door Jan Hus, die tegenwoordig ook een soort nationale heldenstatus heeft. Ook hij werd vervolgd door de rooms-katholieke Kerk voor het verspreiden van ideeën die ingingen tegen de katholieke leer. Maar hij was geen wetenschapper zoals Galileo (die katholiek bleef); Hus was net als Luther en Calvijn een religieus hervormer. Vooral moderne atheïsten zien protestant avant la lettre Jan Hus als een soort pre-atheïst, maar dat is een misvatting. Het idee gaat dat, omdat de Tsjechen niet hun ‘eigen geloof’ mochten hebben, men daarom religie maar helemaal in de steek heeft gelaten; dit zou de reden zijn waarom Tsjechië vandaag de dag één van de minst religieuze landen ter wereld is. Dat is strijdig met de gegevens die erop wijzen dat de secularisering van Tsjechië grotendeels plaatsvond in de 20e eeuw en zelfs na de Koude Oorlog tot heden nog flink is gevorderd. We kunnen dit afdoen als een uitgevonden traditie: een fenomeen in het heden op anachronistische wijze ver terug in de geschiedenis traceren als rechtvaardiging voor het heden.
Bron: jalta.nl