Jan Patocka (1907-1977)

Welkom op Tsjechie.net

Het Tsjechisch Forum, in een nieuw jasje!

Ad Verschoor

Donateur
Jan Patocka (1907-1977) wint Spinozalens 2017
De Tsjechische filosoof wordt gelauwerd als ‘wegbereider van de Europese hereniging’.

Jan Patocka (1907-1977) en Dominique Moïsi (1946) zijn de winnaars van de Spinozalens van respectievelijk 2017 en 2018. Dit heeft de jury vrijdag, op de geboortedag van Spinoza, bekendgemaakt.

data22310606-4fd050.jpg

Ontmoeting in een Praagse hotelkamer tussen toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Max van der Stoel (rechts) en Jan Patocka (midden), destijds woordvoerder van de Tsjechische mensenrechtenbeweging Charta 77. Een dag later werd Patocka gearresteerd. Foto Vincent Mentzel

De prijs wordt ieder jaar uitgereikt, afwisselend aan een dode en een levende denker. Voor de tweede categorie bestaat de prijs uit een beeldje en een bedrag van tienduizend euro. De Spinozalens eert denkers die iets betekenen of hebben betekend op het gebied van ethiek en samenleving. Dit jaar was het thema ‘Europa’.

Patocka groeide op in Tsjechië en studeerde in Freiburg im Breisgau, bij Edmund Husserl en Martin Heidegger. Zijn filosofische werken borduren voort op het werk van zijn leermeesters. Patocka’s werk, voornamelijk Heretical Essays in the Philosophy of History, dat oorspronkelijk verscheen in 1975, beïnvloedde op zijn beurt filosofen als Jacques Derrida en Paul Ricoeur.

Voor de Tweede Wereldoorlog keerde Patocka terug naar Praag. Na de oorlog weigerde hij lid te worden van de communistische partij, waardoor hij niet aan de universiteit kon werken. Hij stichtte een ondergrondse universiteit, waar Václav Havel een van zijn leerlingen werd. Later was hij een van de grondleggers van Charta 77, een beweging die de regering wilde dwingen om de mensenrechten in acht te nemen. Hij werd opgepakt. Tijdens urenlange verhoren stortte de 69-jarige Patocka in. Kort daarop overleed hij in het ziekenhuis.

De jury, die wordt voorgezeten door Herman van Rompuy, roemt hem als „wegbereider van de Europese hereniging in idee, woord en daad”.

Dominique Moïsi, de winnaar van de Spinozalens 2018, is politicoloog en eveneens pleitbezorger van Europese samenwerking. Geboren in 1946 als kind van een Holocaustoverlevende wijdt hij zijn werk aan de beschrijving van emoties in de geopolitiek. In zijn jongste boek pleit hij voor een Europa dat verbonden wordt door hoop in plaats van angst. De Spinozalens van 2018 zal volgend jaar november aan Moïsi worden uitgereikt in de Nieuwe Kerk in Den Haag.

Bron: nrc.nl
 

Ad Verschoor

Donateur
41 jaar geleden overleed de Tsjechische dissident Jan Patocka, na een bezoek van Max van der Stoel



De Max van der Stoel-biografie De stille diplomaat ligt op de plank van nog te lezen boeken. Het is vandaag echter precies 41 jaar geleden dat Jan Patocka overleed, de Tsjechische dissident die door de geheime dienst werd mishandeld vanwege zijn ontmoeting met de PvdA-minister van Buitenlandse Zaken. Daarom plug ik opnieuw het interview dat ik vorig jaar met Anet Bleich had over haar onderzoek naar Van der Stoel en het verhaal van Charta ’77.

images


****

Op woensdag 1 maart wordt in Praag een monument voor Max van der Stoel (1924-2011) onthuld, vanwege zijn inzet voor de Tsjechische dissidentenbeweging Charta 77. Ewout Klei sprak met historica Anet Bleich, die op dit moment werkt aan een biografie over Van der Stoel.

Max van der Stoel was minister van Buitenlandse Zaken tijdens het kabinet-Den Uyl. Hij zette zich in voor de mensenrechten en was ook de eerste prominente Europese politicus die contacten legde met de Tsjechische dissidentenbeweging Charta 77. Deze beweging, die werd geleid door Jiri Hajek, Václav Havel (de latere Tsjechische president) en Jan Patočka, zette zich in voor de mensenrechten in Tsjecho-Slowakije en keerde zich om die reden tegen de totalitaire aspecten van de communistische dictatuur.

Het plan van Max van der Stoel om namens Nederland een bezoek aan Tsjecho-Slowakije te brengen was al gemaakt voordat Charta 77 op 1 januari 1977 zijn manifest wereldkundig maakte. De Tsjecho-Slowaakse autoriteiten reageerden heel heftig op de manifest, maar toch besloot Van der Stoel om zijn bezoek door te laten gaan. Onze minister was in eerste instantie niet van plan om met woordvoerders van Charta te spreken. Zijn adviseurs hadden dit hem afgeraden omdat de Tsjecho-Slowaakse regering dit wellicht als provocatie zou kunnen opvatten en omdat het bezoek een risico zou inhouden voor de dissidenten. Niettemin had Van der Stoel bij de autoriteiten bedongen dat hij mocht meenemen wie hij wilde en ook elk onderwerp aan de orde mocht stellen. Degene die in het gevolg van de minister meereisde was de journalist Dick Verkijk, die geen visum voor Tsjecho-Slowakije kon krijgen omdat hij een verklaard tegenstander was van het regime.

Verkijk had contacten met Charta 77 en hoopte dat Van der Stoel met de dissidenten in gesprek wilde gaan. De minister hield echter de boot af. Verkijk schakelde daarom de hulp in van historicus Maarten Brands, die in een brief aan Van der Stoel aandrong op een onderhoud met de dissidenten. Hij schreef:

Het zou mij pijnlijk verrassen wanneer U niet een “onopvallende” gelegenheid zou aangrijpen om met hen in contact te komen. Zij zijn zeer gesteld juist op dit soort ondersteunende contacten met vertegenwoordigers uit het Westen. Daar hangt huns inziens hun hele zaak vanaf.

Brands brandbrief heeft Van der Stoel wellicht overgehaald om toch in gesprek te gaan met de Tsjechische dissidenten vermoedt Bleich, want toen de NOS hem interviewde op Schiphol zei de minister dat hij zelf geen contact zou zoeken met Charta 77, maar als de vertegenwoordigers contact met hem zochten zou hij hen ontvangen.

Verkijk beschouwde deze opening als een buitenkans. Hij contacteerde Jiri Hajek, maar die kon het huis niet uit. Meer succes had hij bij de 69-jarige filosoof Jan Patočka, de éminence grise van de Tsjechische dissidenten. Patočka reageerde meteen enthousiast. In aanwezigheid van enkele Nederlandse en buitenlandse journalisten spraken Van der Stoel en Patočka elkaar op 1 maart kort in het Intercontinental Hotel waar de minister logeerde, daarna sprak de filosoof nog met de journalisten.

Hoewel er volgens Anet Bleich geen radicale dingen werden gezegd tijdens deze ontmoeting reageerden de communistische autoriteiten uiterst geprikkeld. Jan Patočka werd opgepakt door de geheime dienst en onderworpen aan een intensief kruisverhoor, dat twaalf uur duurde. Dit werd de oude filosoof fataal. Hij werd doodziek en overleed op 13 maart in het ziekenhuis als gevolg van een hartaanval. Max van der Stoel kwam er zonder kleerscheuren vanaf natuurlijk, maar de Tsjechische president Gustav Husak annuleerde zijn afspraak met onze minister. De autoriteiten voelden zich door dit clandestiene gesprek tussen een buitenlandse minister en een vertegenwoordiger van de dissidentenbeweging zwaar beledigd.

Was Max van der Stoel in zekere zin indirect verantwoordelijk voor het overlijden van Jan Patočka, door toch akkoord te gaan met deze ontmoeting, terwijl hij wist dat het bezoek mogelijk tot repercussies voor de betrokkenen zou leiden? Volgens Anet Bleich voelde de minister zich heel ellendig over de dood van Jan Patočka. Echter, de Tsjechische dissidenten hebben hem dit nooit aangerekend. Ook Jan Patočka wist dat er risico’s aan de ontmoeting met de Nederlandse minister kleefden, maar ging toch. De Tsjechen zijn onze minister dankbaar dat hij als eerste Europese staatsman van enige statuur contact durfde te maken met tegenstanders van de communistische dictatuur, waarmee hij invulling gaf aan de mensenrechtenparagraaf in de Helsinki-akkoorden, waar Charta 77 zich ook expliciet op beriep.

Verder lezen?

Anet Bleich, De stille diplomaat. Max van der Stoel. 1924-2011 (Balans, Amsterdam 2018). ISBN 978946038013.

Bron: jalta.nl
 

Ad Verschoor

Donateur
Thema-avond rond filosoof en activist Jan Patočka

Op maandag 16 april vindt in Spui 25 in Amsterdam van 20:00 tot 21:30 een thema-avond rond de Tsjechische filosoof en activist Jan Patočka (1907-1977) plaats. Verschillende sprekers, waaronder filosoof Dennis de Gruijter, politicoloog Jacques Rupnik en historicus Carlos Reijnen gaan onder leiding van Frank Vandenbroucke in gesprek over Patočka's werk en de actualiteit ervan.

Vervolgens zal Anet Bleich spreken over het politieke effect en de invloed op het denken in de samenleving van de ontmoeting tussen de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Max Van der Stoel en Patočka op 1 maart 1977 in Praag.

Als afsluiter wordt de lesbrief, geschreven door Eddo Evink (RUG) over Patočka voor het voortgezet onderwijs aangekondigd.

De voertaal van de avond is Engels. Meer informatie over het evenement, de sprekers en aanmelding voor de avond vindt u hier.

Foto: Jindřich Přibík

Plaats: Spui 25, 1012 WX Amsterdam
Datum: 16 april 2018 van 20.00 tot 21.30 uur
 

Ad Verschoor

Donateur
Boekpresentatie: Dennis de Gruijter - De solidariteit van de schok

Op 22 april presenteert filosoof Dennis de Gruijter in Haarlem zijn boek ‘De solidariteit van de schok’, over het gedachtegoed van de Tsjechische filosoof en activist Jan Patočka. Hij zal zijn boek introduceren met de lezing 'Van Parijs naar Praag: Vrijheid, verantwoordelijkheid, politiek'.

1968 is 'the year that rocked the world'. Muziek, filosofie, kunst, liefde en seks, onderwijs, het verlangen naar creatieve vrijheid doortrok de wereld van west naar oost: de verbeelding moest aan de macht. Vanaf nu zou alles anders gaan. Het ankerpunt in dit verhaal is Parijs. Maar er is een tweede revolutie in 1968, minder bekend maar met veel grotere impact: op 20 augustus rollen Russische tanks de Praagse Lente binnen. Hier ontstaat het begin van een vrijheid waar de Parijzenaren geen idee van hebben, een ‘solidariteit van de schok’. Door het denken van de Tsjechische filosoof Jan Patočka zullen we deze andere vrijheid en solidariteit gaan verkennen.'

Dennis de Gruijter werkt als filosoof en mentor aan de Mandeville Academy en in het voortgezet onderwijs. Hij legde het fundament voor de Nederlandse Filosofie Olympiade en is momenteel stadsfilosoof van Gouda. De solidariteit van de schok is zijn debuut bij Uitgeverij ISVW. Eerder schreef hij artikelen over onderwijsfilosofie voor het Tijdschrift Filosofie.

Toegang is gratis, maar u moet zich even wel aanmelden via wetenschap@devriesboeken.nl

Meer informatie vindt u hier.

Plaats: H. de Vries Boeken, Gedempte Oude Gracht 27, Haarlem
Datum: 22 april 2018 van 14.00 tot 15.00 uur
 

Ad Verschoor

Donateur
Lezing Dennis de Gruijter over Jan Patočka

Op 16 oktober geeft filosoof Dennis de Gruijter in het Park Hotel in Den Haag vanaf 20:00 een lezing over het werk van de Tsjechische filosoof Jan Patočka. Eerder dit jaar publiciceerde de Gruijter het boek ‚ De Solidariteit van de schok‘ over het denken en het leven van Patočka. Tevens werd Patočka dit jaar postuum geerd met de Spinozalens.

Politiek en betekenis: over de politieke fenomenologie van Jan Patočka

Fenomenologische filosofie is al enige tijd bezig met een comeback. Er is een hernieuwde aandacht voor het werk van de grondlegger, Edmund Husserl (1859 – 1938), en (op)volgers als Eugen Fink, Ludwig Landgrebe en de Tsjech Jan Patočka (1907 – 1977). Vooral die laatste biedt een interessante fenomenologie die voortbouwt op het denken van Husserl en Martin Heidegger, maar ook resoluut een eigen koers vaart.

Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde Patočka een politieke fenomenologie (of fenomenologische politiek?) die wordt gevormd door de gebeurtenissen van zijn tijd: totalitarisme, nucleaire dreiging en het conflict tussen kapitalisme en communisme. Nu blijkt dat het einde van de Koude Oorlog niet de utopie heeft voortgebracht waar we op hoopten grijpen denkers terug op de ideeën en vragen van Patočka.

Is een leven in waarheid verenigbaar met het postmodernisme? Kan politiek betekenis geven aan ons leven? Wat mogen we wel en niet van wetenschap verwachten? En, wellicht de belangrijkste, welke rol moet filosofie spelen in problematische tijden?

Dennis de Gruijter (1978) is filosoof, auteur en ondernemer. Zijn boek over Jan Patočka - Solidariteit van de Schok – verscheen onlangs bij Uitgeverij ISVW. Hij is docent in het voortgezet onderwijs en verzorgt cursussen Socratisch Leiderschap en Socratisch Onderwijs via zijn onderneming Doen Door Denken.
Tekst: Vereniging voor Wijsbegeerte

Deelname aan de avond is gratis, maar aanmelding van te voren is noodzakelijk. U kunt zich aanmelden op het adres: verenigingvoorwijsbegeerte@gmail.com (secretaris Janny Kok).

Meer informatie over de avond vindt u hier.

Plaats: Parkhotel Den Haag, Molenstraat 53.
Datum: 16 oktober 2018 om 20.00 uur
 
Bovenaan