Film Jan Švankmajer, filmregisseur

[Freddy2005]

Goed, ik beken. Ik dacht dat Tsjechië enkel bekend stond om z’n knoedels, goedkope pils en dat leuke bruggetje in Praag. Maar er is meer. Dankzij een interessante tip, botste ik op het animatiewerk van Jan Švankmajer. Die naam zei me niks - tot mijn grote schande, moet ik toegeven. Gelukkig ligt dat ondertussen in het verleden.

Švankmajer raakte als theatermaker geïnteresseerd in films en in de zestiger jaren begon hij dan ook druk met het maken van experimentele kortfilms. Twintig jaar later zou zijn eerste grote film maken: Alice, gebaseerd op het populaire verhaal van Lewis Carroll (waarmee hij volgens Wikipedia mensen als Tim Burton zou hebben beïnvloed).

Om zijn surrealistische ideeën een concrete vorm te geven, vond hij redding in stop-motion animatie. Met wat eenvoudige klei kon hij immers al zijn vreemde ideeën uitbeelden. Achteraf wat foto’s nemen van zijn geboetseerde sculpturen en hoppa, klaar is Kees. Dat is natuurlijk erg minimalistisch voorgesteld. In werkelijkheid heeft het vast heel wat bloed, zweet en tranen gekost, zeker in die tijd.

Ook in Tsjechië hebben de mensen blijkbaar nood aan voedsel om te overleven, dus maakte Švankmajer in 1992 een reeks van kortfilms rond de drie maaltijden van de dag. De trilogie heet Jídlo (voedsel) en bestaat uit Snídaně (ontbijt), Oběd (lunch) en Večeře (diner). Gevoelige zieltjes die niet over een ijzeren maag beschikken, vinden het misschien allemaal nogal aanstootgevend, maar de creatieve filmpjes zijn zeker het bekijken waard. Smakelijk!

Jan Švankmajers Ontbijt (downloaden? klik hier [mpeg, 15 MB])

Jan Švankmajers Lunch (downloaden? klik hier [mpeg, 18 MB])

Jan Švankmajers Diner (downloaden? hier [mpeg, 8MB])

http://animatie.blog.nl/getipt-door/2009/07/28/tip-ga-nooit-uit-eten-met-jan-svankmajer

 

[Freddy2005]

De nieuwste film van de legendarische Tsjechische filmregisseur Jan Švankmajer vierde gisteren zijn première in de Praagse kino's Lucerna en Světozor. De film "Přežít svůj život", Surviving Life, is een psychoanalytische komedie en gaat over oudere man die een dubbelleven leidt. Eén in een droomwereld en één in de realiteit. De film draaide reeds op het internatinaal filmfestival in Venetië en sloeg goed aan bij het publiek. Švankmajer gebruikte voor de film een nieuwe animatietechniek.

kultura.idnes.cz

 

[Freddy2005]

Op het filmfestival van Segovia heeft beeldend kunstenaar en regisseur Jan Švankmajer een prijs voor zijn levenswerk gekregen. Op het filmfestival liepen ook enkele films van Jan Švankmajer, die vooral met zijn animatiefilms bekend werd. Švankmajer heeft ook vier langspeelfilms gedraaid.

http://www.jansvankmajer.com/

idnes.cz

Kijk ook eens hier.

 

[kuurgast]

Op YouTube staan verschillende filmpjes van Jan Švankmajer.

 

[Ad Verschoor]

Tentoonstelling 'Jan Švankmajer - The Alchemical Wedding' in Eye Filmmuseum

AMSTERDAM - Eye Filmmuseum presenteert van 15 december 2018 t/m 3 maart 2019 de tentoonstelling Jan Švankmajer - The Alchemical Wedding rond de Tsjechische surrealist en meesteranimator Jan Švankmajer (Praag, 1934). Het is de eerste grote overzichtstentoonstelling van zijn bizarre en duistere films en sculpturen in Nederland. In Eye is ook een grote selectie van zijn tactiele objecten, collages, prenten en sick maps te zien. In de filmzalen van Eye zijn speelfilms te zien, samen met talks en events.
​

Biefstukken, kiezelstenen, ijzeren sloten: bij meesteranimator Jan Švankmajer kan alles tot leven komen. Hij maakt films vol obsessie, lust, horror en erotiek, met machtsmisbruik als onderstroom.

In de jaren zeventig verbood de Tsjechische censor Švankmajer om nog langer dit soort duistere films te maken. Švankmajer is desondanks altijd doorgegaan, ook als beeldend kunstenaar. “Het enige passende antwoord op de wreedheden in het leven, is ermee spotten door je verbeelding te gebruiken.” Zijn films schuren aan tegen de werelden van Lewis Carroll (Alice in Wonderland) en Edgar Allan Poe en hebben talloze filmmakers geïnspireerd van The Quay Brothers tot Terry Gilliam.

Over de tentoonstelling
In de tentoonstelling in Eye is één grote installatie gecreëerd waarin een groot aantal korte films van Švankmajer te zien is, te midden van bijzondere sculpturen en ‘bezielde’ beelden van zijn hand. Ook zijn er drie Wunderkammers vol collages, tactiele objecten, sick maps en ‘medium’-tekeningen. In de filmzalen van Eye zijn Švankmajers speelfilms te zien.

Over Jan Švankmajer
Jan Švankmajer (Praag, 1934) studeerde van 1950 tot 1954 aan de School voor Toegepaste Kunsten in Praag, en daarna poppenspel aan de Academie voor Podiumkunsten. Tijdens zijn werk in een marionettentheater ontwikkelde hij een voorliefde voor film. Voor zijn eerste korte film The Last Trick (1964), waarin twee goochelaars deelnemen aan een verhitte wedstrijd, gebruikte hij al stop-motion. Hij bleef daarna experimenteren met poppentheater, animatie en avant-garde filmtechnieken, waarmee Švankmajer het animatiegenre zou vernieuwen.

Zijn volgende films vielen op door hun duistere en subversieve toon en sfeer, zoals zijn eerste surrealistische film The Garden (1968) – vanaf die tijd maakte hij deel uit van de Groep van Tsjechische Surrealisten.

Zijn films, vol erotiek, geweld, driften en droombeelden, zijn inmiddels veelvuldig bekroond, onder meer in Cannes en Berlijn, maar zijn werk is lange tijd onbekend gebleven. Van 1972 tot 1979 beperkten de Tsjechische autoriteiten zijn mogelijkheden om films te maken. Hij is wel altijd beeldende kunst blijven maken: sculpturen, tekeningen en de encyclopedische collage Svank-Mayers Bilderlexicon, samengesteld vanaf 1972. Inmiddels wordt Švankmajer gezien als een van de grootste animatiemeesters van deze tijd.

Bron: amsterdamsdagblad.nl

 

[Ad Verschoor]

Creatief met klei

VOORPRET | Op 15 december opent EYE de tentoonstelling Jan Svankmajer - The Alchemical Wedding. Je kunt tot en met 3 maart genieten van de films en kunst van de Tsjechische surrealist in het filmmuseum in Amsterdam-Noord. Als opwarmertje: vijf korte films van Svankmajer.

Naast klassiek geworden speelfilms als ALICE / NECO Z ALENKY (1988) en FAUST (1994), maakte Svankmajer meer dan 25 korte films. Alle shorts van 1965 tot 1992 werden in 2005 verzameld op de dubbele dvd THE COLLECTED SHORTS OF JAN SVANKMAJER. Wie geen bezwaar heeft tegen onscherpe, vaak groezelige beelden vindt bijna alle Svankmajer-filmpjes ook gewoon op YouTube. Maar opgelet: met Svankmajer is het zoals met goede poëzie: overdaad schaadt. We pikken vijf sleutelmomenten uit het hele repertoire.

DIMENSIONS OF DIALOGUE (1982)
Svankmajers beroemdste korte werk is zonder twijfel DIMENSIONS OF DIALOGUE / MOZNOSTI DIALOGU uit 1982. De korte film betekende Svankmajers comeback na het filmverbod dat hem door de Tsjechische communistische partij werd opgelegd, en was meteen ook zijn internationale doorbraak. Hij won er diverse prijzen mee, waaronder de Gouden Beer voor beste korte film op het filmfestival van Berlijn.

DIMENSIONS OF DIALOGUE is een metaforische triptiek over het onvermogen tot communicatie, een van zijn geliefde en terugkerende thema's. In het eerste, erg Arcimboldiaanse deel, zien we hoe twee figuren – opgetrokken uit huis-, tuin, en keukengerei - als eenzame cowboys tegenover elkaar staan. Het gevecht wordt niet beslecht met het snelste geweerschot, maar door elkaar snel op te eten en vervolgens weer uit te braken. De figuren transformeren tot ze er nagenoeg identiek uitzien. Svankmajers boodschap lijkt duidelijk: als je maar lang genoeg elkaars mening herkauwt krijg je uiteindelijk het soort eenheidsworst dat sommige (communistische) landen graag uit hun politieke machinerie draaien. Een statement dat staat als een huis.

Het tweede deel begint hoopvol. Een man en vrouw van klei kijken elkaar verliefd aan en geven zich over aan een gepassioneerd liefdesspel. De vrucht van hun liefde is een klein, amorf gedrocht dat geen van beiden echt lijkt aan te staan. Svankmajer is genadeloos scherp in zijn observatie dat een compromis geen lang leven beschoren lijkt. De conclusie is onvermijdelijk: de twee tegengestelde visies ontvlammen in woede en vernietigen elkaar.

Iets luchtiger van toon is het derde deel, een little comedy of errors waarin twee figuren elkaar in eerste instantie perfect lijken aan te voelen. Biedt de ene een potlood aan, dan komt de ander snel met een puntenslijper. De twee figuren lijken op dezelfde golflengte te zitten – brood en kaas, schoen en veter – maar algauw loopt het mis: tandpasta belandt op de boterham en een potlood wringt zich in een tandpastatube. De twee figuren zijgen tenslotte uitgeput neer: er is geen begrip, enkel onbegrip. Tussen spreken en horen zit zoveel ruis dat de boodschap zelden of nooit aankomt. Svankmajer lijkt hier te knipogen naar de filosoof Ludwig Wittgenstein, die nog een stap verder ging: wat niet uitspreekbaar is, bestaat ook niet.

De ironie is dat Svankmajer het zelf nooit opgeeft zijn eigen boodschap kenbaar te maken. Die boodschap is nooit eenduidig maar altijd multi-interpretabel. Wie snel een verklaring wil geven aan Svankmajers korte films loopt op onstabiele stelten en dreigt op de grond te belanden. Zoals je in een experimenteel gedicht de woorden moet optillen om te kijken welke betekenis eronder verscholen zit, zo toont Svankmajer niet altijd wat hij bedoelt. Als kijker moet je soms een keertje rond het thema draaien, het van een afstandje bekijken, en dan je mening herzien. Of er gewoon je eigen betekenis aan geven.

DARKNESS/LIGHT/DARKNESS (1989)
In dit ingenieuze filmpje rollen twee lichaamsdelen een kleine kamer binnen: eerst een hand, daarna twee oogbollen. Vervolgens kloppen een paar oren en een neus aan de deur. Het lichaam schuift in elkaar als een groteske puzzel, maar hoe vollediger het wordt, hoe kleiner de kamer lijkt te worden. Op het eind houdt het lichaam geen bewegingsruimte meer over.

De betekenis? Misschien wil Svankmajer ons duidelijk maken dat hoe uitgewerkter een idee of concept wordt, hoe minder ruimte er is voor verandering of beweging. Of misschien laat hij de achteloze kijker wel in de perfect opgestelde val trappen met de boodschap dat een volledig beeld nauwelijks of geen interpretatie toelaat. Dat is dan een welgemikte sneer naar iedereen die het lef heeft kunst te verklaren.

DOWN TO THE CELLAR (1983) EN JABBERWOCKY (1971)
DOWN TO THE CELLAR / DO PIVNICE uit 1983 wordt wel eens Svankmajers korte vingeroefening genoemd voor de speelfilm ALICE / NECO Z ALENKY uit 1988. De tocht die het kleine meisje naar de kelder moet ondernemen om daar aardappelen te gaan halen, is een Freudiaanse afdaling in het onderbewuste. Nergens is het zo donker en eng als in een kelder waar vreemde geluiden en voorwerpen tot leven komen. De film kan beschouwd worden als een handleiding voor studenten die frame voor frame de surrealistische kunst willen ontrafelen. Dat kan ook gezegd worden van JABBERWOCKY / ZVAHLAV ANEB SATICKY SLAMENÉHO HUBERTA uit 1971 waarin Svankmajer kinderspeelgoed associatief laat verschijnen op het kindergedicht van Lewis Caroll: 'Twas brillig, and the slithy toves did gyre and gimble in the wabe…’

FOOD (1992)
Vanaf midden jaren negentig concentreerde Svankmajer zich op zijn vier lange speelfilms. Zijn voorlopig laatste korte film is FOOD / JIDLO uit 1992. In het segment Breakfast lijkt Svankmajer nog maar eens de depersonalisering en individualisering van de maatschappij door de mangel te draaien. Wanneer twee mensen aan de ontbijttafel zitten, wordt de ene letterlijk een machine. Drie muntjes erin, een draai aan het oor, een duwtje in het rechteroog en uit zijn borstkas verrijst een vernuftig mechanisme waaruit een broodje worst komt.

Nog deprimerender wordt het wanneer blijkt dat die handeling zich voortdurend blijft herhalen. De man die net gegeten heeft wordt immers de nieuwe machine. In een hallucinant eindbeeld toont Svankmajer een glimp achter de deur van de hoogst ongezellige ontbijtkamer waar een ellenlange mensensliert op het ontbijt wacht. Misschien vat dat sombere beeld nog wel het beste samen hoe uitzichtloos, vervelend en wanhopig het Svankmajeriaanse universum is.

Jan Svankmajer The Alchemical Wedding
15 december 2018 t/m 3 maart 2019
EYE
IJpromenade 1
1031 KT Amsterdam

Bron: schokkendnieuws.nl

 

[Ad Verschoor]

Jan Švankmajer verbaast en verrukt in Eye

Met de tentoonstelling over Jan Švankmajer (1934) eert Eye een van de meest invloedrijke, maar tegelijk minst bekende nog levende animatiepioniers. De surrealistische films van Švankmajer waren van grote invloed op regisseurs als Terry Gilliam, David Lynch en Tim Burton. Sprookjes, mythologie maar ook duistere schrijvers als Poe en De Sade zijn z’n inspiratiebronnen, net als het leven onder een dictatuur. In het door de Sovjet-Unie bezette Tsjechoslowakije mocht Švankmajer lang zijn films niet vertonen.

Ondanks zijn hoge leeftijd is Jan Švankmajer nog steeds actief, en hij was ook aanwezig bij de opening van zijn tentoonstelling. Directeur Sandra den Hamer prees diens ongeëvenaarde verbeeldingskracht, waarna de kunstenaar zelf aan het woord kwam. Švankmajer hield het kort: hij bedankte de aanwezigen voor hun komst, Eye voor het eerbetoon en zei dat alles wat hij te zeggen had stond in de Tien Geboden van Jan Švankmajer. Die liggen in een gratis brochure bij de ingang van de expositie.

De expositieruimte van Eye lijkt wel tijdelijk veranderd in een dependance van het Teylers Museum. Overal staan vitrines met opgezette dieren en skeletten die bij nadere bestudering niets met de echte natuur te maken hebben. Aan de muren hangen negentiende eeuwse gravures van biologische onderwerpen die door Švankmajer met inventief knipwerk ingrijpend zijn veranderd.

Jan Švankmajer signeert tijdens de opening van zijn eigen tentoonstelling / HFN

Bron: hollandfilmnieuws.nl

 

[Ad Verschoor]

Jan Švankmajer in EYE Amsterdam: Něco z Alenky

Op zondag 22 december vanaf 21.00 uur en op zaterdag 28 december vanaf 17.00 uur zal de film "Alice" van Jan Švankmajer in EYE Amsterdam vertoond worden.

Alice was het eerste grote internationale succes van Jan Švankmajer. De briljante combinatie van animatie en speelfilm werd bekroond met de Grand Prix van het Animatiefestival van Annecy.

"Švankmajer gaat altijd op zoek naar de eigenheid van de kinderlijke verbeelding, ook in zijn versie van het beroemde boek over Alice. Zij valt in slaap tijdens het spelen en beleeft in haar dromen de meest krankzinnige avonturen. Alles komt tot leven, ook het met houtzaagsel opgevulde konijn."

Kaartjes

Trailer

Praktische informatie

Meer over de film: EYE Magazine EXPOSED

Plaats: EYE, IJpromenade 1, 1031 KT Amsterdam
Datum: 22 en 28 december 2019