Film Ivan Passer - Intieme belichting

[Ad Verschoor]

"Intieme belichting" - Ivan Passer



Vanaf 12 december 2019 is deze film van Ivan Passer te zien in de filmtheaters.

"In deze originele tragikomedie komen twee ex-klasgenoten elkaar tien jaar later weer tegen.

Bambas is cum laude afgestudeerd aan het conservatorium. Toch heeft hij geen carrière gemaakt en is in een kleine provincieplaats blijven hangen. Hij staat aan het hoofd van de muziekschool en begeleidt in zijn vrije tijd een amateur orkestje dat speelt bij bruiloften en partijen.
Bambas heeft in deze eenvoudige levenswijze een zekere rust en tevredenheid gevonden. Deze worden echter verstoord door de komst van zijn oude vriend en studiegenoot Peter en diens vriendin Stepa. Peter zal meewerken aan een uitvoering van Bambas’ orkest. Hij is beroepscellist in Praag en neemt met enige verbazing kennis van de toestanden op het platteland, die nog regelrecht uit de oude Donau-monarchie stammen. Toch raken Peter en Stepa bekoord door dit plattelandsleven.
De beide vrienden drinken te veel en worden wakker in de garage van Opa en Oma Svehla. De wereld is hetzelfde gebleven, maar misschien kan de ‘intieme belichting’ er iets toe bijdragen, dat men elkaar met meer begrip gaat bekijken.

Regisseur Ivan Passers helden in Intieme Belichting maken onderdeel uit van een bijna plotloos verhaal. Hun ontmoeting, na jaren, roept in hen slechts een bijzondere stemming op, niet meer. Passer tikt met milde humor lichtjes tegen de situatie, alsof hij bang is de menselijke waardigheid van zijn personages te beschadigen. Ivan Passer is een ware filmpoëet, dat is het beste te zien aan twee dingen: aan zijn relatie tot muziek en natuur."

REGISSEUR: Ivan Passer
MET O.A.: Vera Kresadlova, Jan Vostrcil, Karel Blazek
LAND: Tsjechoslowakije
JAAR: 1965
DUUR: 71 mins

Trailer

Datum: Van 12 december 2019 t/m 29 februari 2020 in Nederlandse filmtheaters

 

[Ad Verschoor]

De volgens sommigen ‘saaiste film ooit’ was jarenlang verboden in Tsjechoslowakije
Er gebeurt verdacht weinig in deze lieve komedie uit 1965. Nu weer te zien in gerestaureerde versie.

Onschuld is soms hoogst gevaarlijk, zo kun je denken bij Ivan Passers Intieme belichting (1965). Als er één film is die geen vlieg kwaad doet, dan deze haast onmogelijk schattige, warmbloedige komedie, rond de reünie van twee muziekvrienden. En toch stond Intieme belichting, nu te zien in een fraaie digitale restauratie die de Tsjechische zomerzon tot in de bioscoopzaal laat stralen, twintig jaar op de zwarte lijst van het communistische regime.

Waarom? Daar brak ook Passer (86) zijn hoofd over. In 2016 deed hij een gok, tegenover tijdschrift Film Comment. ‘Ik geloof dat de Communistische Partij er problemen mee had wanneer op het doek gewone mensen te zien waren, met al hun zwakheden en krachten. Bovendien denk ik dat de Partij liever direct werd aangevallen dan totaal genegeerd.’

Onverholen noch verholen maatschappijkritiek. Gewone mensen, met al hun zwakheden en krachten. Dat is precies wat Intieme belichting (‘Intimní osvetlení’) zo tijdloos maakt, zo overrompelend lief en menselijk. Plus het feit dat de personages, net als de meeste gewone mensen, niets wereldschokkends meemaken. Cellist Peter (Zdeněk Bezušek) reist met vriendin Stepa (Věra Křesadlová) vanuit Praag naar het provinciestadje van zijn studievriend Bambas (Karel Blažek). Bambas speelt trompet tijdens begrafenissen en runt als directeur de lokale muziekschool. Om Bambas een plezier te doen, zal Peter optreden in Antonin Dvořáks celloconcert, begeleid door het even rammelende als enthousiaste schoolorkest. Maar eerst brengen hij en Stepa nog een dag, avond en nacht door in en rond huize Bambas.

Klinkt als een opzet die welhaast tot verwikkelingen moet leiden. Het concert loopt uit op een totale ramp, tussen Peter en Bambas borrelt oud zeer op, zoiets. Maar dramatischer dan een krakkemikkig uitvoering van Mozarts Eine kleine Nachtmusik of een over de eettafel vliegende kippenbout wordt het nooit.

Intieme belichting laat Peter en Bambas liever tot in de kleine uurtjes op de bank hangen, kletsen, platen draaien en stomdronken worden, waarna de mannen stiekem op de gang luisteren naar het gesnurk van hun geliefden. Een roezige scène vol richtingloze gemoedelijkheid is het, die je het gevoel geeft dat je er ook zelf echt bij zit, een glas huisgemaakte brandewijn in de hand.

Op talrijke andere momenten is Intieme belichting vanzelfsprekend poëtisch, bijvoorbeeld als Stepa in een geparkeerde auto zit terwijl een stoet bejaarde boerinnen, terugkerend van het land, aan haar raam voorbijtrekt. Close-ups van de jonge stadsvrouw wisselen met de gerimpelde gezichten van de boerinnen, terwijl hun schaduwen over Stepa’s gezicht glijden. Misschien een metafoor voor de vergankelijkheid van de jeugd, maar Passer brengt het beeld zo onnadrukkelijk dat het ook gewoon op zichzelf staat, als een toevallig kruispunt van heel verschillende levens. Passer, in 2012 tegen filmblad Cinema Scope: ‘Ik heb persoonlijk weinig met dwingende verhaallijnen, omdat ze geen ruimte bieden voor de dingen waar ik juist zo van houd: de banaliteiten, de momenten van leegte.’

Goed mogelijk, inderdaad, dat de censoren niks konden aanvangen met zulke lege momenten, die ver verwijderd waren van het hoofd-omhoog-en-borst-vooruit-imago van de socialistische heilstaat. Dat maakt het des te interessanter dat Passers benadering juist voortkwam uit een meegaande houding tegenover de censuur. Toen hij en vriend Miloš Forman begin jaren zestig films wilden gaan maken, zetten ze een handvol praktische regels op papier. ‘Het moet een komedie zijn’, bijvoorbeeld, omdat de censuur dat genre relatief tolerant behandelde. En: ‘De film moet buiten op straat worden gedraaid’, omdat er dan minder snel iemand over hun schouders kon meekijken.

Passers kortfilm Een saaie middag (1964) volgde dit recept, en hij overtuigde zijn producenten ervan dat de aanpak bij een langere productie eveneens kon werken. Het hielp ook dat Intieme belichting werd gemaakt in de korte periode van artistieke vrijheid die de Tsjechische Nouvelle Vague zou gaan heten, toen het regime de censuurteugels liet vieren en jonge cineasten als Passer, Forman, Jiří Menzel, Věra Chytilová en Jan Němec hun slag konden slaan. Bij het draaien van Intieme belichting kon Passer vrijwel ongestoord zijn gang gaan en de film werd ongewijzigd in roulatie gebracht – ook al noemden de studiobonzen het ‘waarschijnlijk de allersaaiste film ooit gemaakt’.

Nadat met het binnenvallen van Sovjet-tanks een einde was gekomen aan de Praagse Lente, werd Intieme belichting alsnog een van de vele verboden films. Beseffend dat er in Tsjechoslowakije geen plek meer voor hem was, vluchtte Passer in 1969 via Frankrijk naar de VS, samen met Forman. Terwijl de laatste een beroemdheid werd dankzij films als One Flew over the Cuckoo’s Nest (1975) en Amadeus (1984), bleef Passers Hollywood-carrière wisselvallig. Al zijn veel critici het tegenwoordig erover eens dat het drugsdrama Born to Win (1971) en de neonoir Cutter’s Way (1981) een flinke herwaardering verdienen.

Zo zacht en aimabel als Intieme belichting zou Passer ze echter nooit meer maken. ‘Wanneer we onze familie en vrienden bezoeken, weten we precies wat ze gaan zeggen en doen, en toch geven we om hen’, aldus Passer in 2012. ‘Ik wilde dat deze film zo zou worden, en dat lukte.’

Met geen geweld
De in 1933 geboren Ivan Passer maakte geen films meer sinds hij als co-regisseur (naast Sergei Bodrov) verantwoordelijk was voor het vecht-kostuumepos Nomad (2005). ‘Ik weiger gewelddadige films te draaien, ik beschouw dat als gevaarlijk’, zei hij in 2016 tegen tijdschrift Film Comment. ‘Ik heb echt geweld gezien tijdens de Tweede Wereldoorlog. Geweld beïnvloedt sommige mensen die niet in staat zijn om het verschil tussen realiteit en fantasie te zien. Met zulke principes verwijder ik mezelf voor 80 procent uit de Amerikaanse markt. Ik kreeg voortdurend aanbiedingen die ik allemaal weigerde. Ik wil zulke films niet zien, dus hoe zou ik ze kunnen maken? Bovendien heb ik absoluut geen behoefte om digitaal te draaien.’

Intieme belichting
Regie: Ivan Passer
Met Zdeněk Bezušek, Karel Blažek, Věra Křesadlová, lastimila Vlková, Jan Vostrcil, Jaroslava Stedra.
71 min., in 8 zalen.

Bron: volkskrant.nl