Literatuur Vladislav Vančura - Herberg De goede luim

Welkom op Tsjechie.net

Het Tsjechisch Forum, in een nieuw jasje!

Ad Verschoor

Donateur
Verschenen: Vančura - Herberg 'De goede luim'
100X100__degoedeluim.jpg

Bij Uitgeverij Pegasus is zojuist een nieuwe verhalenbundel in de serie OOST! van de Tsjechische schrijver Vladislav Vančura verschenen, vertaald en nawoord door Kees Mercks. Het gaat om drie verhalen ('Dobrá míra', 'Brusič nožů' en 'Konec vše napraví') uit de bundel 'Luk královny Dorotky'.

Vladislav Vančura (1891-1942) wordt gerekend tot de grote namen in het Tsjechische interbellum. Hij is een rasverteller die inspiratie put uit de renaissance. Met licht verheven taal en fijne ironie beschrijft hij in deze bundel drie liefdesaffaires: een zigeunerjongen wordt verliefd op een goedogende waardin, een rondtrekkende scharensliep ontmoet bij toeval een schone dame en de jonge vrouw van een wat oudere leraar klassieke talen ziet wel wat in een van diens leerlingen.
(Tekst: Uitgeverij Pegasus)

Meer informatie over het boek vindt u hier.
 

Ad Verschoor

Donateur
Vladislav Vancura - Herberg 'De goede luim'

De jaren dertig in Tsjechië, dat betekende sneeuw, regen en gaten op de ellebogen, als we de verhalen van Vladislav Vancura mogen geloven, een landelijk grote naam uit het interbellum die in 1942 door de nazi's werd vermoord.

Een paar maanden nadat vertaler Kees Mercks ons verraste met de eerste Nederlandse titel van Vancura, de komische novelle Een grillige zomer (1926), levert hij alweer drie korte verhalen uit 1932 die laten zien dat dat geen toevalstreffer was.

In de eerste twee vertellingen gaat het er boertig aan toe, met een zigeunerjongen en een herbergierster en een scharensliep, een zwerfster en een kaartspeler die vals speelt. Er worden potsen gemaakt en poetsen gebakken, en als er klappen vallen, aarzelt de schrijver niet de schijnheilige lezers die snel met hun veroordelingen klaar staan, een veeg uit de pan te geven: 'u, schuinsmarcheerders en fijne dametjes, die als bokken en geiten stiekem in gedachten plegen te zondigen'. Leuk is dat en het laat zien dat Vancura's sympathie voor de underdog geen pose was.

Het topstuk is 'Eind goed al goed', vanwege de iets verfijndere psychologie. Een saaie boekenwurm en leraar Grieks heeft een jonge vrouw die hem trouw is, althans voor zo ver de schrijver weet. Omdat de man bang is dat zijn vrouw zich bij hem verveelt, laat hij zijn angst om bedrogen te worden de vrije loop - en dát is net het zetje dat zijn vrouw nodig heeft 'om de oude bok tot hoorndrager te maken'.

De manier waarop dat gebeurt is kluchtig amusement. Als de weer gerustgestelde vent na het badderen lekker afgespoeld naar bed gaat ('naast de prachtige boeken die zijn bureau deden doorzakken kende de arme stakker niets beters'), vindt in zijn eigen achtertuin het gevreesde amoureuze afspraakje plaats.

Bron: volkskrant.nl
 

Ad Verschoor

Donateur
Underground: Vladislav Vančura – Herberg ‘De goede luim’


Gut essen, of: een poging om van Vladislav Vančura te houden

Mijn eerste ontmoeting met Tsjecho-Slowakije verliep via mevrouw Váňová. Ze woonde aan de straat Polska in Praag in een zeer ruim tweekamerappartement in een negentiende-eeuws appartementengebouw. Ik herinner me het trappengebouw, de grote en hoge kamers, de enorme gang waaraan een keuken lag en de ouderwetse bedden waarin mijn toenmalige vriendin en ik sliepen, op matrassen nog van ver voor de fluwelen revolutie, en de bruinkool-gestookte boiler in de badkamer. Het meest herinner ik me mevrouw Váňová zelf. Ze leek erg op een achterbuurvrouw van ons in Leveroy. Ze sprak zeven zinnen Duits en was volgens mij dik in de zeventig. Ikzelf was toen begin twintig, dus ik kan me vergissen. Ze kan er ook oud hebben uitgezien, voor haar leeftijd. Ze droeg overdag een lichtblauw schort en was een groot deel van haar tijd bezig in die keuken. Als mijn vriendin en ik thuiskwamen van een dag rondlopen door de voor ons nieuwe stad, stond Váňová ons al op te wachten. In haar keuken had ze brouwsels van gehakt, tomaten, uien en paprika gemaakt. Die verdeelde ze over twee borden, waarna ze plechtig tot ons sprak: ‘Frau gut essen, Mann auch gut essen.’ Naast de tafel in onze slaapruimte, waar we moesten gaan zitten met onze borden, stond ze te wachten tot we alles weg hadden gelepeld. Mijn vriendin wist zich na twee dagen aan deze corvee te ontworstelen. Na thuiskomst wreef ze over haar buik en zei: ‘Bauch nicht gut. Monatlich.’ Daar had onze kokkin alle begrip voor, maar ik, de man immers, moest zeven dagen aan een stuk eten wat ze me voorzette. Ik leerde de toen nog Tsjecho-Slowaakse, nu Tsjechische gastvrijheid van nabij kennen. In de straat Polska had Franz Kafka nog enige tijd gewoond overigens, op nummer 28 als ik me niet vergis. We kwamen er elke dag, op weg naar mijn maaltijd, langs. Ik keek elke keer naar het huis en zag niets.

Waarom is er literatuur? Volgens mij is er literatuur omdat we verhalen nodig hebben. Verhalen die iets vertellen over het ‘echte’ leven dat we dagelijks, soms met plezier en soms tegen heug en meug, leiden. Natuurlijk weten we heus wel dat die verhalen zélf niet ‘echt’ zijn; die verhalen zijn verzonnen, er is alleen iets met ze, door de manier waarop ze zijn georganiseerd of geschreven, wat ze uitermate geschikt maakt om de chaos van alles wat wél echt is minder overweldigend te maken. Terwijl we ze lezen begrijpen we plotseling iets dat we, omdat het dagelijkse leven nauwelijks afgeronde of op papier stilstaande verhalen bevat, eerder niet begrepen, of minder goed. Dat literatuur mensen empathie zou bijbrengen, is in dit verband een humanistisch cliché. Tot zover niks aan de hand.

Soms verlang ik ernaar boeken te lezen die net zijn verschenen. Die boeken wil ik dan ook bezitten. Het is een fysiek verlangen, bijna even alles omvattend als verliefdheid. Je kunt het weerstaan, alleen moet je dan wel accepteren dat het boek waarnaar je verlangde in je hoofd blijft rond zeuren. Dit voorjaar wilde ik met alle geweld Een grillige zomer van Vladislav Vančura kopen (en lezen). Maar ik zat in Praag, precies in de stad waar Vančura bij leven heeft gewoond. En daar kon ik Rozmarné léto kopen, wat op zich een geruststelling is. Maar ik kan geen Tsjechische teksten lezen, althans, niet zonder er ongeveer zestig keer zo lang over te doen als over Nederlandse teksten. Soms is het verlangen naar een boek zo groot, dat het boek zélf tegen valt. Ik begeef me nu op glad ijs, al klopt wat ik zeg precies. Soms is de schaduw die een boek vooruit werpt veel mooier, want minder aangetast door de werkelijkheid (of door de literatuur), dan het gedrukte boek zelf. Vladislav Vančura kan daar natuurlijk niks aan doen. Het ligt allemaal aan mij. Ik heb mezelf een beeld gevormd van de Tsjechische literatuur. Ik heb via schrijvers als Karel Čapek en Bohumil Hrabal een positie ingenomen ten opzichte van die literatuur. Toen Vančura daar vorig jaar bij kwam, of tussen, was het even schrikken. Wie was die andere vlegel? Wat voor teksten schreef die?

Ik dacht dat Een grillige zomer een voorafschaduwing van Hrabal zou zijn en daarmee beging ik de fout die veel lezers maken. Ze willen dat auteurs op elkaar volgen, in een mooie en overzichtelijke rij staan, herleidbaar zijn tot voorbeelden, ze willen niet gehinderd worden door eigenzinnige eigenschappen. Als een auteur zich daar niet aan houdt, krijgt hij de schuld. Lang draaide ik om Vančura heen. Ik bezocht een kuuroord om Een grillige zomer beter te begrijpen. Ik reisde naar het platteland om Herberg ‘De goede luim’ nader te komen. Het hielp allemaal niet. De grootheid van Vančura, die ik ongezien aanneem, kreeg geen vat op mij.

Het ging zelfs zo ver dat ik me schuldig voelde over mijn onvermogen om van het proza van Vančura te houden. Guus Bauer schreef: ‘Vančura laat zijn personages fijn tekeergaan tegen de gevestigde orde. En ergens boeken ze ook resultaat, al zijn het wel vaak pyrrusoverwinningen. Naar het leven getekend. Fijn laconiek geschreven.’ Alles in het werk van Vančura schreeuwt om mijn aandacht. Zelfs het einde van de auteur, als een van de slachtoffers van de represailles na de moord op Richard Heydrich, kon me niet vermurwen. Waar ik in Tsjechië voor het eerst van Milan Kundera’s romans ben gaan houden – ook al vinden veel Tsjechen dat hij een literaire aansteller uit Parijs is geworden – liet en laat de geheel en al Tsjechische Vančura – elke Tsjech die van literatuur houdt, begint te glimlachen als hij zijn naam hoort – mij bijna volledig Siberisch.

Vertaler Kees Mercks zegt in zijn nawoord bij Herberg ‘De goede luim’: ‘In tegenstelling tot het literaire werk van Karel Čapek (1890-1938) is dat van Vladislav Vančura (1891-1942) nauwelijks in de wereld vertaald, hoewel het in eigen land zeer gewaardeerd wordt. Dit heeft direct te maken met zijn bijzondere taalgebruik, waar de Tsjech van smult maar waarvan je maar moet afwachten of dit ook in vertaling tot zijn recht komt.’ Misschien is het dat. Misschien ligt het aan mij. Misschien is het allemaal een kwestie van ‘Gut essen’, zoals de wijze mevrouw Váňová al zei. Laatst passeerde ik haar huis aan Polska. Haar naambordje was verdwenen.

Chrétien Breukers

Vladislav Vančura – Herberg ‘De goede luim’, vertaald uit het Tsjechisch door Kees Mercks. Pegasus, Amsterdam. 80 blz. € 12,50.

Bron: tzum.info
 
Vertalingen zijn altijd problematisch. De nuance, de ondertoon, de dubbele bodem is veelal heel lastig te vangen in een vertaling.

Veel Tsjechische kerstsprookjes hebben ook een diepere, veelal, politieke ondertoon. De oudere sprookjes, die zijn gemaakt tijdens de communistische overheersing, hebben dit vrijwel allemaal. In een vertaling komt dit er niet uit.
Ook als je de Tsjechische taal niet goed machtig bent, hoor en versta je de politieke lading niet. Pas als je hier al lang woont, dan wel geboren bent, hoor je deze ondertoon. Ik spreek, denk ik, goed Tsjechisch, maar pas sinds een jaar of twee/drie begrijp ik de sprookjes echt. Ook dankzij uitleg van mijn wederhelft.
 
Bovenaan