Fietsen langs het ijzeren gordijn

Welkom op Tsjechie.net

Het Tsjechisch Forum, in een nieuw jasje!

Dat zal zijn naar aanleiding van het initiatief hiertoe van de Berlijnse Eurparlementarier Michael Cramer.

Onderstaand artikel stond op 22 augustus 2009 in De Volkskrant:

Maar waar is het IJzeren Gordijn?

Bart Koetsenruijter − 22/08/09

De Berlijnse Europarlementariër Michael Cramer heeft een droom: een onafgebroken fietsroute langs de wegkwijnende restanten van het IJzeren Gordijn. En het gaat hem lukken ook: Bart Koetsenruijter fietst met de politicus langs een pijnlijke historische vergissing....

Noord-Holland is ruim 500 kilometer van ons vandaan, maar hier in Thüringen, Midden-Duitsland, waait een pure en gure polderwind. We vragen onze gids, Michael Cramer, of dat altijd zo is. Hij schudt zijn hoofd. Hij zou ook wel gek zijn de vraag bevestigend te beantwoorden: Cramer is een man met een missie. De 60-jarige Berlijner, voor de Duitse Groenen net herkozen in het Europarlement, heeft zichzelf nog vijf jaar gegeven om zijn droom te verwezenlijken: een bewegwijzerde fietsroute langs het voormalige IJzeren Gordijn. Van de Russisch-Noorse grens, aan de Barentszzee, tot aan de Bulgaars-Turkse grens aan de Zwarte Zee. Bijna 7.000 kilometer, door achttien landen. Waarover zo veel mogelijk mensen moeten fietsen. Dus nee, meestal is het hier heerlijk fietsweer, bezweert hij.

Hij leidt ons vandaag langs de grens tussen de Duitse deelstaten Hessen en Thüringen, dezelfde grens die ooit West en Oost tot op het bot verdeelde. Twee landelijke, dunbevolkte streken tussen het Harz-gebergte en Beieren. Het landschap is er glooiend en overweldigend groen. We fietsen er voornamelijk over nieuw geasfalteerde, autovrije, kleine wegen die meanderen langs de lokale rivieren (Werra, Ulster) en die van de fietser nauwelijks enige inspanning vergen.

Maar waar is het IJzeren Gordijn? Waar zijn de restanten van de 5 kilometer brede grenszone die over een lengte van bijna 1.400 kilometer Duitsland in tweeën deelde?

‘Nergens meer. Bijna nergens meer’, zegt Cramer. Het is altijd als een schandvlek gezien, een pijnlijke, ruim veertig jaar durende vergissing. ‘Na het openen van de grens tussen West- en Oost-Duitsland in 1989, bestond het Oostblok niet lang meer. In de korte tijd die restte moesten degenen die de grens hadden ingesteld, haar ook weer verwijderen. Dat is snel en grondig gedaan.’

Cramer is die ochtend – met zijn helblauwe Cannondale voorzien van een origineel Duits bagagemandje achterop, om half zeven uit Berlijn vertrokken om vier uur later door ons te worden verwelkomd op het station van het vroegere DDR-stadje Gerstungen. Want hij wil met ons naar Geisa fietsen. Niet alleen omdat dat een van de mooiste stukken is van de Deutsch-Deutscher Radweg, ook omdat vlak bij Geisa zich het westelijkste punt van het IJzeren Gordijn bevindt. ‘De Amerikanen waren als de dood dat de Sovjet-troepen van hieruit het Westen zouden binnenvallen’, zegt Cramer. ‘Daarom hadden ze hier een zware post neergezet: Point Alpha.’

Point Alpha is dankzij tijdig initiatief van een groep burgers onder leiding van de hoofdredacteur van de Thüringer Allgemeine van de ondergang gered en is nu een van de weinige overblijfselen van die onvoorstelbare grenszone. Behalve een nieuw museum en een deel van het Amerikaanse ‘kamp’ (waar zo’n tweehonderd soldaten waren gestationeerd) bevinden zich hier een echt stuk IJzeren Gordijn, grenspalen, betonstroken waarover de legervoertuigen zich voortbewogen en een Oost-Duitse en een West-Duitse uitkijktoren, bij hoge uitzondering minder dan 200 meter van elkaar verwijderd, wat destijds direct contact mogelijk maakte.

Hier kun je enigszins ervaren hoe dat geweest moet zijn. Een 10 meter brede strook direct achter de werkelijke grens, voor helemaal niemand toegankelijk; dan een 500 meter breed gebied bewaakt door honden en automatische mitrailleurs (die schoten op alles wat in hun omgeving bewoog); en daarachter ten slotte nog eens een 5 kilometer breed stuk land dat door de Oost-Duitsers kaal was gemaakt. Letterlijk kaal. Dorpen werden met de grond gelijkgemaakt, boeren moesten afstand doen van hun land, wegen en spoorwegen werden afgesloten. In het lege grensland dat zo ontstond werden nog eens 830 uitkijktorens geplaatst.

‘Kijk’, zegt Cramer, terwijl hij naar het westen wijst. ‘Zie je de bomen? Allemaal groot en oud. Maar aan de andere kant zijn ze nog relatief klein, hoogstens tien, twintig jaar oud. Over nog eens twintig jaar is het verschil niet meer te zien. Dan is alle geschiedenis verdwenen.’

En inderdaad, wanneer we de volgende dag door het lieflijke Werra-dal fietsen en regelmatig de voormalige grens overschrijden, zien we in de nabijheid vaak allemaal jonge aanplant en pas verderop de hoge machtige bomen die je van eeuwenoude berghellingen gewend bent.

Merkwaardig. Je fietst over historische grond, maar niets herinnert daaraan. Bewoners, middenstand en horeca zijn merkbaar niet blij met wéér die vragen (‘Waar was de grens?’) over dat ellendige verleden dat iedereen juist zo snel mogelijk wil vergeten. De folder met fietsroutes van het lokale VVV negeert het levenswerk van Michael Cramer dan ook.

Officieel hebben ruim duizend Oost-Duitsers in de veertig jaar dat er sprake was van een IJzeren Gordijn hun vlucht moeten bekopen met de dood. Volgens onofficiële schattingen ligt dat aantal vele malen hoger – ze werden aan de Oost-Duitse kant van de grens neergeschoten, ver buiten het westerse blikveld. Ze zijn nergens geregistreerd; hun resten zijn misschien wel vergaan in die nu zo vredige natuurstrook waarover het zo aangenaam fietsen is. Slechts incidenteel herinnert een monumentje of restant aan wat hier ooit was. Van de uitkijktorens is bijvoorbeeld niet meer dan een tiental bewaard gebleven.

Ook in andere opzichten is er de afgelopen twintig jaar alles aan gedaan de verschillen tussen oost en west weg te poetsen. De dorpen aan beide zijden van de grens zien er veelal identiek uit. Als er al verschillen in welvaart zijn, zijn die grondig aan het zicht onttrokken: de typisch Duitse vakwerkhuizen zijn in Thüringen (voormalige DDR) en Hessen (voormalige BRD) even lieflijk, de tuintjes ervoor even akelig netjes.

Het werd Cramer en zijn Groenen jaren geleden dan ook niet in dank afgenomen dat hij de herinnering aan de ‘inner Deutsche Grenze’ levend wilde houden. Hij had toen al enige faam verworven met de Berliner Mauerweg, een fietsroute van 160 kilometer die het spoor volgt van de Berlijnse muur en waarbij Cramer zelf als gids optrad.

Toen hij het eenmaal voor elkaar had gekregen (in 2001, bij de 40ste geboortedag van de Berlijnse Muur) de restanten van de Muur als historisch erfgoed te laten aanmerken, kreeg hij de smaak te pakken. Hij werd in 2004 gekozen voor het Europees Parlement en begon daar te werken aan het logische vervolg van de Mauerweg: de Eiserner Vorhangweg. In 2005 riep het Europees Parlement overheden en de Europese Commissie op die fietsroute mogelijk te maken.

Sindsdien ontstaat de route gestaag. Namens de Europese Groenen zet Cramer zich met volle kracht in voor de voltooiing van het project. Waarbij hij vijf uitgangspunten hanteert: de route moet zo dicht mogelijk langs de grens lopen, zo comfortabel mogelijk zijn, even vaak door oost als door west voeren, zo veel mogelijk monumenten en andere gedenktekens integreren, en, tot slot, zo min mogelijk autowegen bevatten.

‘Ik haat auto’s namelijk’, zegt de ‘sinds 1979 bewust autoloze’ Cramer. En dat is een tweede drijfveer van de groene politicus. De kilometers brede strook land bleek na de teloorgang van het IJzeren Gordijn in potentie een bijzonder natuurgebied. Omdat er twintig jaar geen mens was geweest heeft er zich een tamelijk unieke biotoop ontwikkeld. Die natuurstrook behouden en tot bloei laten komen ging als groen streven mooi samen met de fietsroute. Of, zoals het motto luidt van de stichting (met beschermheer Michail Gorbatsjov) die zich inzet voor deze groene band: ‘Von Todesstreifen zur Lebenslinie.’

Voordat we afscheid nemen – en hij met de taxi de trein weer opzoekt om ’s avonds weer op tijd in Berlijn te zijn – geeft hij ons nog wat printjes van drukproeven van de nieuwste editie van het routeboek, met nieuwe weggetjes en slimmere doorsteken. Want het is nog lang niet af en reeds beschreven gedeelten worden voortdurend aangepast en verbeterd. ‘Ik heb een schets gemaakt’, zegt hij. ‘Het is nu aan de overheden om het te vervolmaken.’
 
"een pijnlijke historische vergissing...."

"Het is altijd als een schandvlek gezien, een pijnlijke, ruim veertig jaar durende vergissing."

Heb altijd een beetje moeite met dit soort "Duitse" uitspraken. Die zinloze muur was wel het directe gevolg van de 2e wereldoorlog.
Verder wel een mooi initiatief hoor, dat fietspad.
 
Ik zie nu pas dat wij het ook in de krant hebben staan, het gaat oa. over de plaatsen znojmo en Lednice en Mikulov , om door de tuinen te fietsen en de follies te aanschouwen.



Ik ga over de bezienswaardigheden in ons reisverslag hier wat van laten zien.

Vakantie van Baan zomer 2012.
 
Kan het stuk van Els ook geplaatst worden?
Had ik gedaan als ik het desbetreffende stuk had kunnen vinden. Is mogelijk alleen in de papieren krant geplaatst en niet op de website, dat gebeurt wel vaker.

Ik zie nu pas dat wij het ook in de krant hebben staan
Tubantia?

"Het is altijd als een schandvlek gezien, een pijnlijke, ruim veertig jaar durende vergissing."
Heb altijd een beetje moeite met dit soort "Duitse" uitspraken.
Het is de journalist die dit schrijft hoor, het wordt niet geciteerd als een uitspraak van de Duitse Europarlementarier... ;)
En dat de muur een pijnlijke vergissing was, heeft de geschiedenis inmiddels wel bewezen.
 
"een pijnlijke historische vergissing...."

"Het is altijd als een schandvlek gezien, een pijnlijke, ruim veertig jaar durende vergissing."
Geef mij vijf minuten en elke Duitser die dit soort uitspraken doet, zal daarna nog slechts verkondigen dat de Muur een historische zegen was voor (West-)Duitsland.
Want dat was het.
 
Bovenaan