Ad Verschoor
Donateur
‘Die Moldau’: dansende waternimfen en de schoonheid van Praag in Muziekgebouw Eindhoven
EINDHOVEN - De Moldau is de vierhonderdveertig kilometer lange rivier die Praag groot heeft gemaakt. Zondag 10 november speelt de Philharmonie Zuidnederland het gelijknamige stuk. Het is een van de zes zogeheten symfonische gedichten uit ‘Ma Vlast’ (‘Mijn Vaderland’), geschreven in de zeventiger jaren van de 19e-eeuw door de Tsjechische componist Smetana. De componist schreef het stuk toen hij al doof was.
Het concept ‘Muziek voor miljoenen’ werd eind jaren zestig door platenlabel Fontana van Philips met succes geïntroduceerd. Klassieke muziek was (nog) niet voor iedereen toegankelijk, de lp-makers wilden daar, en niet alleen om ideële redenen, verandering in brengen. Een van de werken die bovenaan de lijst stond was Die Moldau van Bedrich Smetana, over de vierhonderdveertig kilometer lange rivier die Praag groot heeft gemaakt.
Muziek voor miljoenen betrof gemakkelijk in het gehoor liggende klassieke muziek die door een breed publiek kon worden gewaardeerd. In totaal verschenen er acht lp’s met eenenvijftig verschillende werken uit de tijdsperiode tussen pakweg 1780 en 1880, met muziek van Mozart tot en met Tsjaikofsky. Voor met klassieke muziek onbekende mensen was het de opening naar het genre, voor de wat meer geoefende luisteraar was het repertoire waar je je ‘geen buil aan kon vallen’. Op de lijst naast Die Moldau Mozarts Eine Kleine Nachtmusik, Hongaarse Dansen van Brahms, de Die Schöne blaue Donau van Strauss, bekende aria’s en koren uit opera’s van Verdi.
‘Programmatische muziek’
Die Moldau - komende zondag op het programma van Philharmonie Zuidnederland - is een van de zes zogeheten symfonische gedichten uit Ma Vlast (Mijn Vaderland), geschreven in de zeventiger jaren van de 19e-eeuw. In elk gedicht beschrijft Smetana een aspect van het landschap, de geschiedenis, de sagen en legenden van het Boheemse land, dat hem zeer lief was. Daarmee is Ma Vlast een mooi voorbeeld van zogeheten ‘programmatische muziek’, muziek die een verhaal vertelt of iets uitbeeldt dat op literatuur, geschiedenis of natuur betrekking heeft. Die Moldau, is in de loop van de tijd volkomen los geraakt van haar oorspronkelijke setting, met als gevolg dat niemand de overige vijf werken nog kent.
Het overkwam ook het slotdeel van De Negende van Beethoven, het langzame deel van Mozarts eenentwintigste pianoconcert (gebruikt in de film Elvira Madigan), het Menuet uit het strijkkwintet van Boccherini en de Wals uit de Serenade voor strijkorkest van Tsjaikofsky. Is dat erg? Neuh, niet echt, maar puristen zijn, niet geheel ten onrechte, van mening dat een werk beter tot haar recht komt in de context waarin het door de componist is geplaatst.
Woest stromende rivieren
Water was een dankbare bron van inspiratie voor de romantische componist. Kabbelende beken en gestaag, of juist woest stromende rivieren waren een metafoor voor de beweging van het leven, waarin de vaak onbereikbare (ge)liefde - werd weerspiegeld. Denk bijvoorbeeld aan Schuberts liederencyclus Die Schöne Müllerin, waarin de beek een grote rol speelt in de overpeinzingen van de verliefde dichter.
Ook op Die Moldau speelt zich van alles af in het hoofd van de componist, die het stuk overigens schreef toen hij al doof was. Een bruiloft, dansende waternimfen, dreigende golfslag, een zonsopgang en de schoonheid van Praag komen langs, onderliggend thema is de stroom die staat voor het leven en alles opvoert, vervoert en uiteindelijke afvoert aan het einde van haar loop, in het geval van de Moldau in de rivier de Elbe. Nadeel van het gegeven dat een werk een eigen leven gaat leiden is de toe-eigening door de commercie. Het wordt naar hartenlust bewerkt, voorzien van ‘leuke’ teksten, gebruikt in reclamespotje. Die Moldau klonk in een water- en een reisbureau-reclame – en had daar nog enige affiniteit mee - de openingsmaten van Also sprach Zarathustra van Richard Strauss werden gebruikt om het wasmiddel Silan aan te prijzen. Is dát erg? Neuh, ook niet echt, hoewel het moeite kan kosten om de muziek weer los te maken van een banale tekst, die maar al te gemakkelijk in je hersens blijft haken.
Bron: ed.nl
Zondag 10 november, 14.15 uur, Muziekgebouw Eindhoven